Cynk (Zn)

Fizjologiczne funkcje wiążą się z jego występowaniem w ok. 60 różnych enzymach, a mianowicie: w anhydrazach, dehydrogenazach, proteinazach, peptydazach i fosfatazach. Cynk reguluje również metabolizm związków węglowodanowych i białkowych. Bierze udział w detoksykacji alkoholu w wątrobie, mineralizacji kośćca, trawieniu protein oraz w przekształcaniu w energię kalorii zawartych w składnikach odżywczych. Spożywanie odpowiedniej ilości cynku w czasie ciąży zapewnia właściwą wagę niemowlęciu i obniża ryzyko jego choroby lub śmierci.

Cynk pomaga zachować właściwy poziom cholesterolu we krwi i bierze udział w produkcji prostaglandyn, hormonopodobnych substancji, które regulują wiele procesów zachodzących w naszym organizmie, takich jak ciśnienie krwi, częstotliwość rytmu serca i pracę gruczołów łojowych.

Cynk wpływa korzystnie na wytwarzanie różnych hormonów, m.in. płciowych i tarczycy i ma szczególnie istotne znaczenie dla utrzymania w zdrowiu gruczołu krokowego – prostaty. Może być wykorzystywany w leczeniu niedoczynności tarczycy, a także cukrzycy, ponieważ zwiększa stężenie insuliny. Regularne przyjmowanie cynku jest potrzebne dla utrzymania prawidłowego stężenia witaminy E we krwi. Cynk wspomaga także wchłanianie witaminy A. Wspomaga gojenie się ran i podrażnień skóry. Jest skutecznym środkiem w leczeniu trądziku, poparzeń, łuszczycy oraz poprawia stan włosów i skóry głowy. Opóźnia utratę wzroku u ludzi ze zwyrodnieniem plamki ocznej. Łagodzi objawy osteoporozy, hemoroidów, zapalenia jelit i wrzodów. Cynk powinni też otrzymywać chorzy na raka, gdyż pomaga on w ograniczaniu rozprzestrzeniania się choroby. Dzięki wpływowi cynku mniej komórek ulega deformacjom prowadzącym do powstawania raka.

Cynk absorbowany jest w górnej części jelita cienkiego i dwunastnicy, a o jego wchłanianiu, jak również o transporcie w organizmie decydują przede wszystkim aminokwasy, zwłaszcza histydyna. Absorpcja cynku nie jest najlepsza, zależy przede wszystkim od poziomu jego poboru, od proporcji do innych pierwiastków pobieranych w diecie oraz od związków chemicznych, w których jest zawarty. Na przykład wysoka zawartość wapnia, fosforu, czy niekiedy kadmu w diecie obniża pobór cynku. Przyswajanie cynku obniżają też zawarte w pokarmach roślinnych związki zwane fitynami, których największe ilości występują w produktach zbożowych, strączkowych i w orzechach. Cynk jest wydalany głównie z fekaliami, a w minimalnej ilości z moczem.

Najwięcej cynku znajduje się w skórze, włosach, paznokciach, gruczole krokowym, jądrach, wątrobie, nerkach, trzustce, kościach, śledzionie, czerwonych i białych ciałkach krwi. Funkcje cynku w ciele człowieka są bardzo zróżnicowane. Jest on pomocny we właściwej asymilacji witamin. Wiele enzymów potrzebnych do prawidłowego przebiegu procesów metabolicznych, trawienia, a nawet oddychania, zależy od zaopatrzenia w cynk. Również synteza kwasu nukleinowego jest uzależniona od cynku. Podobnie jak w roślinach, cynk w organizmach zwierzęcych współdziała w procesach fizjologicznych z różnymi pierwiastkami, a przede wszystkim z kadmem i miedzią.

Dawkowanie:

Dzienne zapotrzebowanie na cynk oceniono na ok. 1 mg dla niemowląt, 2–3 mg dla osób dorosłych oraz na 5,5 dla kobiet karmiących (Raport WHO, 1973 b).

Niedobory:

Niedobory cynku są spowodowane raczej ograniczeniem jego przyswajalności w przewodzie pokarmowym oraz piciem alkoholu i skrajnym przeciążeniem niż niską zawartością w produktach spożywczych.

Niedobory cynku stwierdzono przy takich stanach chorobowych jak marskość alkoholowa wątroby, zwiększone wydalanie cynku z moczem. Małe stężenie cynku w osoczu stwierdza się u kobiet stosujących środki antykoncepcyjne.

Przy obniżonym poziomie cynku obserwuje się wiele dolegliwości, zaburzenia metabolizmu białek i węglowodanów, które prowadzić mogą do cukrzycy czy miażdżycy, zmiany we krwi, zmiany aktywności enzymatycznej i hormonalnej itd.

Brak cynku ogranicza ogólny wzrost organizmu oraz rozwój układu kostnego, wywołuje zaburzenia funkcji rozrodczych, bezpłodność oraz powoduje zapalne stany skóry i łysienie.

Nadmiar:

Nadmiar cynku, powoduje różne zaburzenia, przede wszystkim w układzie krążenia. W porównaniu z innymi pierwiastkami śladowymi cynk jest znacznie mniej toksyczny dla zwierząt i człowieka. Ostre zatrucie cynkiem objawia się głównie niedokrwistością i wymiotami oraz ogólnym osłabieniem. Szkodliwość cynku jest związana głównie z wtórnym deficytem miedzi i nie wywołuje objawów specyficznych. Zatrucia ludzi cynkiem następują głównie w wyniku spożycia owoców lub warzyw opryskanych preparatami cynkowymi oraz produktów przechowywanych w naczyniach cynkowych.

Źródła:

Najlepszym źródłem cynku są: ostrygi, jadalne wodorosty, mięso, mleko kobiece, mleko krowie i kozie, żółtko jaja, drożdże, pełne ziarno, rośliny strączkowe, pokarm bogaty w proteiny, otręby, orzechy, pestki dyni oraz nierafinowane pokarmy. Rośliny zawierające cynk to: lucerna, korzeń łopianu, rumianek, mniszek lekarski, świetlik, nasiona kopru, chmiel, pokrzywa, owoce dzikiej róży i szałwia.

Prof. dr hab. Stanisław K. Więckowski