Cukrzyca – objawy, powikłania

Podstawą określenia „cukrzyca pierwotna” ciągle jeszcze jest kliniczny opis tej choroby. Dzieje się tak dlatego, iż mechanizmy etiologiczne nie są dostatecznie wyjaśnione. Obecnie zasadniczy podział cukrzycy polega na wyodrębnieniu cukrzycy typu I i typu II. Są to właściwie zupełnie różne choroby, o różnych mechanizmach powstania, a ich wspólnym mianownikiem jest występowanie bezwzględnego lub względnego niedoboru insuliny. Wynikiem niedoboru insuliny są zaburzenia mechanizmów transportu glukozy przez błony komórkowe i upośledzenie metabolizmu wewnątrzkomórkowego.

Cukrzyca typu I jest w pełni insulinozależną formą choroby, najczęściej powstającą u dzieci i młodzieży. Czasami towarzyszy jej zupełny brak insuliny, a objawy rozwijają się bardzo szybko. Jeśli odpowiednio wcześnie nie poda się insuliny, następuje zgon pacjenta wśród objawów cukrzycowej śpiączki.

Z cukrzycą insulinoniezależną, czyli typu II, mamy do czynienia wówczas, gdy trzustka produkuje jeszcze insulinę, lecz w ilościach niewystarczających w stosunku do potrzeb organizmu. Przyczyną tego stanu jest najczęściej zmniejszenie produkcji przez komórki beta trzustki, pojawiające się wraz z wiekiem, przy jednocześnie zwiększającej się insulinooporności tkanek. Trzustka w tym wypadku utraciła pełną zdolność do reagowania na podwyższony poziom glukozy po posiłku.

Jakie czynniki sprzyjają powstaniu cukrzycy? Cukrzyca typu I ma duży związek ze skłonnością rodzinną, a na pojawienie się cukrzycy typu II składa się wiele czynników. Należy tu wymienić masę ciała i sposób odżywiania. Cukrzyca dziewięć razy częściej występuje u osób otyłych. Jedną z przyczyn takiego stanu jest fakt, iż w otyłości pojawia się zmniejszenie wrażliwości komórek tłuszczowych na insulinę. Częściej też na tę chorobę zapadają kobiety, co wiąże się też z ilością ciąż. Menopauza jest szczególnie niebezpiecznym okresem dla kobiety, bowiem wtedy także zwiększa się zachorowalność na tę chorobę.

Do typowych objawów cukrzycy typu I należą: wzmożone pragnienie, duża ilość oddawanego moczu, chudnięcie mimo nadmiernego apetytu, ogólne osłabienie. W 30% przypadków choroba po burzliwym początku przechodzi w fazę remisji, czyli wygaśnięcia objawów. Po 20 latach trwania choroby stwierdza się u 90% pacjentów występowanie zmian naczyniowych, czyli angiopatii typowej dla cukrzycy. Jest ona główną przyczyną zgonów i inwalidztwa. Stały postęp badań w zakresie diabetologii, czyli nauki zajmującej się cukrzycą, pozwala żywić nadzieję na zmianę tych danych.

Cukrzyca typu II może przez wiele lat przebiegać w sposób utajony, bez jakichkolwiek objawów. Często towarzyszy jej otyłość. Nieuchwytny początek stwierdza się u około 85% chorych. Niekiedy choroba daje o sobie znać uporczywą czyracznością, zgorzelą stopy, świądem sromu, nerwobólami lub nagłymi zaburzeniami wzroku. W okresie utajenia rozpoznanie można ustalić jedynie za pomocą prób obciążenia glukozą. Niedobór insuliny w tej postaci cukrzycy narasta powoli i jest częściowy. Dlatego też w leczeniu często wystarcza sama dieta i doustne leki hipoglikemizujące, czyli obniżające poziom glukozy we krwi.

Ostre powikłania zdarzające się w przebiegu cukrzycy to przede wszystkim śpiączka. Stan taki wymaga szybkiej interwencji lekarskiej.

Z punktu widzenia pacjenta i jakości jego życia najważniejsze są powikłania przewlekłe. Wiążą się one ze zmianami w ścianie naczyń, czyli angiopatią naczyniową, która w konsekwencji doprowadza do zaburzeń w ukrwieniu różnych narządów. Szczególnie niebezpieczne są zmiany w ścianie włośniczek siatkówki oka, a także w naczyniach nerek. Prawidłowe leczenie cukrzycy ma głównie za cel niedopuszczenie do powstania tak tragicznych powikłań, jak na przykład ślepota. Leczenie musi być bardzo staranne i zawsze połączone z dogłębną edukacją pacjenta dotyczącą jego choroby.

Długotrwałe leczenie cukrzycy obejmuje:

• leczenie dietetyczne,
• leczenie farmakologiczne przy użyciu preparatów obniżających poziom glukozy we krwi,
• ćwiczenia fizyczne.

Przestrzeganie odpowiedniej diety ma ogromne znaczenie dla przebiegu choroby i czasu pojawienia się ewentualnych powikłań. Przy ustalaniu dziennego zapotrzebowania na energię, a więc kaloryczności posiłków, bierze się pod uwagę normy dla danego wieku pacjenta, płci, masy ciała, rodzaju wykonywanej pracy, a także wielkość dobowej utraty glukozy z moczem. Ograniczenia dietetyczne dotyczą zmniejszenia lub nawet usunięcia z diety sacharozy. Wprowadza się sztuczne środki słodzące.

Rozpoznaniu cukrzycy zawsze powinno towarzyszyć ostrzeżenie o możliwości powstania późnych powikłań tej choroby. Złe prowadzenie pacjentów z cukrzycą lub ich niezdyscyplinowanie mogą przyspieszyć rozwój powikłań. Oprócz zmian pojawiających się w ścianach naczyń, do częstych uszkodzeń dochodzi w strukturze nerwów, co doprowadza do neuropatii. Najczęstszą formą neuropatii cukrzycowej są zaburzenia ze strony nerwów obwodowych, a więc tych, które unerwiają skórę, mięśnie. Mogą pojawić się następujące objawy:

• zdrętwienie jakiejś okolicy ciała,
• uczucie zimna lub gorąca,
• pieczenie skóry,
• bóle stóp i dłoni odczuwane zwłaszcza nocą i w wilgotne dni,
• w efekcie zmienionego unerwienia skóry przykre doznania związane z odczuwaniem ciężaru np. kołdry przykrywającej ciało w czasie snu,
• osłabienie lub bolesność mięśni kończyn.

Mogą też pojawić się inne objawy związane z uszkodzeniem nerwów, takie jak podwójne widzenie, opadanie stopy, bóle korzeniowe barków i kręgosłupa.

Neuropatie cukrzycowe, obejmujące nerwy autonomiczne, mogą być przyczyną wzdęć i bólu brzucha, nudności, wymiotów po posiłkach, zbyt szybkiego powstawania uczucia sytości, jadłowstrętu, a także biegunki. Czasem odwrotnie neuropatia jest przyczyną zaparć. Dobrze leczona cukrzyca gwarantuje łagodnienie lub zanikanie tych objawów.

Pacjent z cukrzycą, jeżeli jest prawidłowo leczony i sam realizuje zalecenia lekarza, ma szansę ustrzec się przed powikłaniami choroby lub znacznie opóźnić czas ich pojawienia się.

Lek. med. Alina Lubowska-Rewako