Ciała obce – jak je usuwać

Wielkość ciał obcych jest zazwyczaj dopasowana do rozmiaru otworu (przewodu, kanału), w którym zostają umieszczone – najczęściej są to koraliki, monety, ziarna groszku, fasoli, kotki wierzby, pąki kwiatów oraz inne drobne przedmioty. Ze względu na ich rodzaj (sztuczne, metalowe, organiczne – roślinne) stanowią zróżnicowane zagrożenie dla zdrowia, jednak zawsze wymagają usunięcia z organizmu.

Pierwsza grupa – przedmioty metalowe, sztuczne potrafią w wyniku działania substancji ustrojowych wydzielać drażniące związki, które doprowadzić mogą do miejscowego odczynu zapalnego. Trudniej też jest je w wielu wypadkach usunąć. Twardość materiału, z którego są zbudowane, utrudnia ich uchwycenie lub zahaczenie, natomiast w wyniku manipulacji łatwiej dojść może do popchnięcia ciała obcego głębiej.

Przedmioty organicznego pochodzenia, w wyniku działania wilgoci panującej w przewodach, pęcznieją, przyczyniając się do powstania miejscowego niedokrwienia, zapalenia, bólu, co utrudnia ich usuwanie. Jednak uchwycenie lub zahaczenie takiego przedmiotu i jego wyciągnięcie jest łatwiejsze.

Przedmioty pochodzenia organicznego mogą się stać także przyczyną miejscowego odczynu alergicznego, zapalenia jałowego lub ropnego.

Ciało obce w nosie

Wypadki tego rodzaju najczęściej zdarzają się dzieciom, chociaż mogą się również przytrafić osobom dorosłym, zwłaszcza z zaburzeniami psychicznymi. Wiele dzieci trafia do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, czy lekarza rodzinnego jeszcze przed wystąpieniem objawów, ponieważ nie uszedł uwagi rodziców moment wkładania przedmiotu do nosa, bądź zauważyli ciało obce w nozdrzach zewnętrznych. Pierwszą próbą usunięcia ciała obcego jest jego wydmuchanie – czynność tę można wykonać już w domu, przed wizytą u lekarza – i należy ją wielokrotnie powtórzyć, pamiętając, aby druga dziurka nosa była jednocześnie zatkana. Zabieg ten można wykonać w formie zabawy, wtedy dziecko łatwiej współpracuje. Jeśli nie udaje się usunąć ciała w ten sposób, należy podjąć próbę usunięcia za pomocą tępo zakończonego haczyka w poradni lekarskiej. Nie używa się do tej czynności pęsety, szczypiec, gdyż może dojść do wepchnięcia ciała obcego głębiej, nawet do dolnych dróg oddechowych. Pamiętać też trzeba, że dla dziecka nie jest to przyjemny zabieg i zazwyczaj pozwoli ono na jedną bądź kilka prób bez znieczulenia. W przypadku pojawienia się wątpliwości dotyczących możliwości usunięcia ciała obcego wymagana jest konsultacja specjalistyczna (laryngologiczna).

Przy dłużej pozostającym w nosie ciele obcym dochodzi do stanu zapalnego, z towarzyszącym śluzowo-ropnym wyciekiem z nosa. Wymagana jest zazwyczaj konsultacja laryngologiczna, gdyż standardowe postępowanie z reguły jest nieskuteczne.

Ciało obce w uchu

Przewód słuchowy zewnętrzny jest kolejnym miejscem, gdzie dzieci często wpychają ciała obce. Usunięcie ich sprawia już większe trudności, gdyż wymaga zawsze pomocy lekarza rodzinnego, nierzadko też lekarza laryngologa. Poza ciałami wprowadzonymi samemu, zdarza się, że do przewodu dostają się owady. W takiej sytuacji mamy znacznie bardziej nasilone objawy związane z jego przemieszczaniem się w uchu.

Pierwszym sposobem leczenia jest płukanie ucha. Stosujemy go w przypadku ciał obcych z materiału nieroślinnego oraz owadów. Przy owadach przed płukaniem wskazane jest zalanie go oliwą. Aby podjąć próbę wypłukania, spełniony musi być jeszcze jeden warunek – w pełni zdrowa błona bębenkowa. Uszkodzona błona jest przeciwwskazaniem do płukania ucha.

Kolejnym sposobem jest mechaniczne usunięcie ciała obcego tępo zakończonym haczykiem. Ten sposób zalecany jest w każdym przypadku uszkodzenia błony bębenkowej, w sytuacji, gdy ciało obce jest pochodzenia roślinnego, bądź przy niepowodzeniu w wyniku stosowania innych metod. Używając niewłaściwych narzędzi do wykonania zabiegu, można spowodować wepchnięcie ciała obcego głębiej, wręcz do granicy błony bębenkowej i uszkodzenie jej.

Poza wprowadzaniem do ucha ciał obcych o kształtach kulistych lub obłych często zdarzają się urazy przewodu słuchowego zewnętrznego oraz błony bębenkowej związane z wsuwaniem do niego spinek do włosów, długopisów, ołówków itd., co w równej mierze zdarza się zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Konsekwencją jest okaleczenie skóry wewnątrz przewodu i wynikające stąd zazwyczaj krwawienie, zatykające przewód słuchowy zewnętrzny. Z reguły nie wymaga aktywnego leczenia. W przewodzie słuchowym zewnętrznym znajdują się wtedy skrzepy krwi, których nie należy usuwać.

W przypadku podejrzenia uszkodzenia błony bębenkowej ucha środkowego należy skonsultować się ze specjalistą.

Ciało obce w drogach oddechowych

Problem ten pojawia się najczęściej u dzieci. Ciało obce może dostać się tam zarówno w wyniku połknięcia, jak i przedostania się nosem. Uwięźnięcie ciała obcego w krtani może szybko doprowadzić do uduszenia. Pierwszą pomocą medyczną w takich sytuacjach jest wykonanie zabiegu Heimlicha.

Zabieg Heimlicha

Wykonuje się w sytuacji, gdy doszło do nagłego zablokowania przepływu powietrza spowodowanego zablokowaniem dróg oddechowych. Najczęściej spowodowane jest pokarmem lub drobnymi przedmiotami.

Objawy:

• gest rękami w kierunku szyi
• krztuszenie się
• słabe, nieskuteczne wykrztuszanie
• sine zabarwienie skóry
• drgawki
• utrata przytomności

Pierwsza pomoc polega na gwałtownym uciśnięciu brzucha ratowanej osoby w kierunku do kręgosłupa i do głowy. Ucisk ten prowadzi do powstania wzmożonego ciśnienia w drogach oddechowych, które powinno spowodować wypchnięcie ciała obcego do jamy ustnej i przywrócenie drożności. Natychmiastowe i skuteczne działanie ratuje życie.

Zdarza się, że po wystąpieniu nasilonych objawów (dławienie się, kaszel) dochodzi do ich złagodzenia. Dzieje się tak w sytuacjach, gdy ciało obce przedostanie się przez krtań i umiejscowi poniżej – w dolnych drogach oddechowych. Sytuacja taka wymaga pilnej konsultacji lekarskiej i wykonania zdjęcia rentgenowskiego, które pomoże stwierdzić istnienie ciała obcego (jeśli pochłania promienie rentgenowskie) lub rozedmę czy zapadnięcie części miąższu płucnego w wyniku zatkania dróg oddechowych (oskrzeli głównych, oskrzelików).

Każde wykryte ciało obce w drogach oddechowych wymaga leczenia szpitalnego – usunięcia metodą endoskopową (w znieczuleniu ogólnym).

Połknięcie ciała obcego

Dzieci mogą połknąć wszystko, natomiast u dorosłych dolegliwości spowodowane są zazwyczaj zaklinowaniem się kawałka pokarmu, przypadkowym połknięciem sztucznej szczęki albo są wynikiem mniej lub bardziej świadomego działania (np. u więźniów czy u osób chorych psychicznie). Połykane są wtedy przeróżne, wręcz bardzo duże, wydawałoby się nie do połknięcia przedmioty. Objawy mogą nie występować, a połknięte ciało obce ulegnie samoistnemu wydaleniu wraz z kałem po kilku dniach. W sytuacjach, kiedy dojdzie do zaklinowania się ciała obcego, zwłaszcza gdy nie ma ono obłych kształtów, dolegliwości początkowo niewielkie będą ulegać stopniowemu nasileniu. Ciało obce może również rozpuszczać się, wydzielając szkodliwe związki chemiczne w wyniku działania soków trawiennych. Może dojść wtedy do zapalenia błony śluzowej przewodu pokarmowego, w najgorszym przypadku do perforacji ściany żołądka lub jelita i do ostrego zapalenia otrzewnej wymagającego hospitalizacji i natychmiastowej interwencji chirurgicznej.

Ciała obce pochłaniające promieniowanie rentgenowskie łatwo jest zlokalizować wykonanym przeglądowym badaniem rtg klatki piersiowej lub brzucha. Gorzej, gdy mamy do czynienia z ciałami pochodzenia organicznego, przepuszczającymi promieniowanie rentgenowskie – taka sytuacja wymaga intensywniejszej diagnostyki, w tym badań endoskopowych.

Ciało obce w kroczu i drogach rodnych

Zdarza się stosunkowo rzadko. Ze względu na budowę anatomiczną częściej u dziewczynek i kobiet. Przeważnie jest to zabrudzenie piaskiem, z reguły plażowym, kiedy dziewczynki bawią się na plaży, nie mając żadnych ubrań. Najczęściej nic się nie dzieje, czasami jednak dochodzi do łagodnego zapalenia sromu, wymagającego utrzymania higieny, ewentualnie podania leków działających miejscowo. U dorosłych kobiet ciałem obcym może być źle założony lub nieusunięty na czas tampon, także „drobiazgi”, które można kupić w sklepach – seks shopach. Taka sytuacja wymaga konsultacji ginekologicznej i leczenia.

W związku z tym, że plaże bywają odwiedzane przez zwierzęta, a nie zawsze są odpowiednio sprzątane, lepiej nie ryzykować i nie pozwalać dzieciom biegać po plaży bez majteczek.

Ciało obce w oku

Częściej występuje u dorosłych niż u dzieci. Związane jest to z wykonywaniem przez nich prac w miejscach o dużym zapyleniu lub gdy powstaje dużo drobin z obrabianego materiału. Może się to zdarzyć podczas pracy z wiertarką, szlifierką lub z innymi narzędziami, podczas której odpryskuje tynk, metal, drewno. W wyniku nieuwagi, a często niestosowania odpowiednich środków ochronnych, dochodzi do przedostania się do oka ciała obcego, które najczęściej ulega samoistnemu wypłukaniu w wyniku wzmożonego łzawienia. Zdarzają się jednak sytuacje, gdy usunięcie ciała obcego wymaga pomocy lekarza rodzinnego lub specjalisty – okulisty. Odprysk, który z dużą prędkością wpada do oka, może wbić się w rogówkę, prowadząc do powstania jej erozji, wymagającej leczenia specjalistycznego.

Najłatwiejszym sposobem zapobiegania urazom oczu jest odpowiednia ich ochrona poprzez noszenie specjalnych, niedrogich okularów oraz odpowiednie przygotowanie stanowiska swojej pracy.

Ciało obce w skórze

Określamy je często jako drzazgę, choć dotyczy nie tylko materiałów pochodzenia drzewnego, ale również kawałków szkła, metalu, tworzyw sztucznych i innych. Wyciągnięcie ich nie sprawia większych trudności, może sprawia trochę bólu, zwłaszcza u dzieci. Zdarzają się jednak ciała obce, które usunąć może tylko lekarz. Również nietypowym postępowaniem charakteryzuje się wyciąganie haczyka wędkarskiego. W związku z tym, że haczyk wędkarski zakończony jest harpunem, nie należy usuwać go drogą, jaką pod skórę się dostał – bo doprowadzi to do powstania niewielkiej rany szarpanej, często z obfitym krwawieniem. Prawidłowym postępowaniem jest dalsze przesuwanie haczyka wzdłuż jego własnej krzywizny, aż do opuszczenia przez niego skóry. Przed wykonaniem tej czynności należy zlikwidować z drugiego końca wszelkie zakończenia do wiązania żyłki.

Maciej Niepomnik