Morskie powietrze przesycone jest jodem. Przebywając nad morzem, warto częściej spacerować wzdłuż brzegu i głęboko oddychać. Sól zawarta w powietrzu oczyszcza drogi oddechowe, a zjonizowane morskie powietrze poprawia nastrój.
Jod jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. W ciele człowieka znajduje się od 15 do 30 miligramów jodu. Ponad 60% znajduje się w gruczole tarczycy, pozostała ilość występuje głównie w jajnikach, kościach i krwi. Pierwiastek ten jest potrzebny do produkcji hormonów tarczycy i powinien być stale, w niewielkich ilościach dostarczany z pożywieniem.
Niedobór jodu wywołuje bardzo często wole endemiczne, niedoczynność tarczycy i zaburzenia rozrodczości. W następstwie tarczyca nie mogąc wytwarzać potrzebnej ilości hormonów, zaczyna się powiększać, by większa liczba tkanek gruczołowych mogła nadążyć z ich produkcją.
Zwiększona podaż jodu i małe dawki hormonów tarczycy zapobiegają więc dalszemu rozwojowi wola, które nieleczone może spowodować w przyszłości wiele kłopotów zdrowotnych. Żeby zobrazować chorobotwórczą skalę zjawiska wystarczy powiedzieć, że jeden na sto noworodków rodzi się z wolem tarczycy, natomiast jeden na cztery tysiące ma objawy niedoczynności tarczycy (co bez dalszego leczenia może doprowadzić do zespołu chorobowego zwanego kretynizmem).
Światowa Organizacja Zdrowia za normę uznaje wydalanie w 1 litrze moczu ok. 10 mikrogramów jodu. Tymczasem w Polsce noworodki wydalają go 2–5 razy mniej.
U kobiet w ciąży zapotrzebowanie na jod znacznie wzrasta. W 12 tygodniu ciąży tarczyca płodu podejmuje produkcję własnych hormonów, a jod jest pobierany z organizmu matki. Jego niedobór powoduje powstawanie wola u ciężarnych, może również być przyczyną poronienia, dlatego spora grupa kobiet zażywa kompleksy witaminowe (np. maternę), które mają jod w swoim składzie.
Chora tarczyca
Od tarczycy zależy nie tylko stan zdrowia i dobre samopoczucie psychiczne, ale również sprawność umysłowa. Wytwarza ona bowiem i magazynuje ważne hormony: tyroksynę (T4) oraz trójjodotyroninę (T3). Hormon T3 jest od 5 do 10 razy bardziej aktywny od T4. Tyroksyna przekształca się w organizmie (w innych narządach i mięśniach) w hormon T3.
Hormony tarczycy –T4 i T3 – odgrywają ogromną rolę w procesach wzrostu, rozwoju i czynności wielu tkanek. Od prawidłowego stężenia tych hormonów zależy prawidłowy rozwój i czynność mózgu oraz całego układu nerwowego, przemiany energetyczne i produkcja ciepła, rozwój i dojrzewanie układu kostnego, metabolizm, czyli przemiana węglowodanów, tłuszczów i białek, bilans wodny, a także regulacja siły mięśniowej. Tarczyca produkuje ponadto hormon zwany kalcytoniną, stosowany w leczeniu osteoporozy. Nadmiar hormonów tarczycy (czyli nadczynność) przyspiesza osteoporozę. Hormony tarczycy przyspieszają przemianę materii, chroniąc przed otyłością. Kiedy hormonów jest za dużo lub za mało, oznacza to chorobę tarczycy.
Jod w pożywieniu
W Polsce przeważa umiarkowany niedobór jodu wśród ogółu mieszkańców, szczególnie wśród dzieci i młodzieży. Endokrynolodzy ostrzegają jednak przed skutkami jego niedoboru w pożywieniu. Aż ponad 80 proc. dzieci wydala z moczem przez dobę znacznie poniżej normy tego pierwiastka. Jednocześnie tylko 22,5 proc. rodzin badanych dzieci używa soli jodowanej.
Od 1997 r. istnieje obowiązek jodowania soli kuchennej 3 ± 19 mg/kg soli. Aktualnie rozporządzeniem ministra zdrowia z dnia 30.06.2000 r. zakazuje się produkcji i wprowadzania do obrotu w celach spożywczych niektórych rodzajów soli. Zgodnie z omawianym rozporządzeniem do jodowania soli spożywczej stosuje się zarówno jodek potasu, jak i jodan potasu. Mimo dobroczynnego działania soli jodowanej nie należy spożywać jej więcej niż 1 łyżeczkę dziennie.
Dzienne zapotrzebowanie na jod:
- do 6 miesiąca życia – 40 mikrogramów
- od 7 do 12 miesiąca życia – 50 mikrogramów
- od 1 do 3 roku życia – 70 mikrogramów
- od 4 do 6 roku życia – 90 mikrogramów
- od 7 do 9 roku życia – 120 mikrogramów
- od 10 do 15 roku życia – 150 mikrogramów
- od 16 do 18 roku życia – 160 mikrogramów (jak osoby dorosłe).
Kobiety w ciąży – 180 mikrogramów; karmiące matki (200 mikrogramów).
Źródła jodu
Bałtyk należy do mórz bogatych w jod, dlatego podczas nadmorskich spacerów doskonale uzupełniamy jego zapasy. Jeszcze skuteczniejsze „jodowanie” następuje w Ciechocinku pod tężniami. Jod zawierają także solanki w Iwoniczu, Rabce i Rymanowie. Niestety w większości regionów Polski występują zbyt małe ilości jodu w glebie, co pociąga za sobą małą zawartość jodu w żywności i wodzie. W tej sytuacji najlepszym sposobem na uzupełnienie jodu w organizmie jest spożywanie ryb morskich i owoców morza. Tran rybi zawiera 840 mikrogramów jodu. Z ryb szczególnie polecane są: łosoś, wątłusz, flądra, śledź i dorsz. To naturalne i pewne źródło jodu w pożywieniu, ponieważ w warzywach, owocach, produktach zbożowych oraz mlecznych zawartość tego pierwiastka jest zmienna i zależy w dużym stopniu od miejsca uprawy lub hodowli. Gdy gleba jest uboga w ten składnik mineralny, rośliny na niej rosnące również nie zawierają go wiele. Zawartość jodu w mleku i jego przetworach zależy z kolei od jego obecności w paszy spożywanej przez krowy.
Źródłem jodu mogą być również pewne gatunki wód mineralnych.
Wystrzegaj się!
Niektóre produkty spożywcze zawierają substancje wolotwórcze, które mogą ograniczać przyswajanie jodu z żywności. Polega to na blokowaniu wiązania jodu i tworzenia z tyrozyny tyroksyny niezbędnej do produkcji hormonów tarczycy. Wystrzegać się więc należy częstego spożywania przede wszystkim kapusty, kalafiora, rzepy, brukwi, brukselki i soi. Osoby, u których rozwinęło się wole proste lub stwierdzono niedobór jodu powinny również ograniczyć spożywanie orzeszków ziemnych i gorczycy, bogatych w substancje wolotwórcze.
Małgorzata Loroch
………
Wzmianki o chorobach wywołanych niedoborem jodu istnieją już w Starym Testamencie. Wizerunki ludzi z wolem zachowały się na rysunkach, obrazach, rzeźbach, ceramice, głównie z okolic Berna w Szwajcarii, a także na freskach z Gandharu w Indiach. W Europie, począwszy od XII wieku, wielokrotnie portretowano kobiety i mężczyzn z powiększoną tarczycą. Istnieje autoportret Michała Anioła z wolem, którego nabawił się ponoć, malując słynne freski w Kaplicy Sykstyńskiej. Prawidłową tarczycę narysował po raz pierwszy w 1500 r. Leonardo da Vinci. Przedstawił ją jako kulisty, dwupłatowy twór wypełniający puste przestrzenie szyi.
Jod jako składnik odżywczy został odkryty w organizmach żyjących w morzu dopiero na początku XIX wieku. Otrzymał go po raz pierwszy w 1811 roku francuski chemik Bernard Cortois przez utlenienie ługów uzyskanych z popiołów po spaleniu morskich wodorostów.
Najbardziej narażeni na niedobór jodu są mieszkańcy Himalajów i Andów. W Europie niedobór tego pierwiastka występuje na terenie Alp, Apeninów, Pirenejów i Karpat. W Polsce wole występuje średnio u 30–40 proc. dzieci w wieku szkolnych oraz u 28 proc. kobiet i 18 proc. mężczyzn. Dużo częściej dokucza kobietom niż mężczyznom, szczególnie zamieszkałym na południu Polski.
Porozmawiaj z lekarzem, kiedy:
- szybko się męczysz
- masz suchą i bladą skórę
- pojawia się skłonność do zapominania
- pojawiają się zaparcia
- z trudem utrzymujesz równowagę
- ręce i stopy stają się chłodne
- zauważysz obrzęk twarzy, chrapliwy i niski głos
- powiększony jest gruczoł tarczycy.
Warto wiedzieć
- Używaj soli, gdy potrawa jest gotowa, a nie podczas gotowania, aby jod nie uległ zniszczeniu.
- 100 g soli jodowanej zawiera 2500 mikrogramów jodu.
- Dwie kromki żytniego chleba zawierają 11 mikrogramów jodu.
- Zielona sałata zawiera go aż ok. 62 mikrogramów
- 100 g śledzia smażonego to 130 mikrogramów jodu.
- Woda mineralna gasi pragnienie i jest ważnym źródłem jodu. 1 szklanka dziennie specjalnej wody jodowanej zaspokaja dobowe zapotrzebowanie.