Choroby skóry – fizjologia

Skóra jest zbudowana z naskórka (epidermis) wraz z jego przydatkami (gruczoły: łojowe, zapachowe i potowe, włosy i paznokcie) oraz skóry właściwej (dermis). Pod skórą znajduje się tkanka podskórna (tela supcutanea), która przechodzi w skórę właściwą i wiąże ją z podłożem. W zależności od umiejscowienia skóry grubość jej u człowieka wynosi od 0,25 do 4 mm. Najgrubsza jest na dłoniach i podeszwach, najcieńsza na powiekach.

Naskórek zbudowany jest z wielowarstwowego rogowaciejącego nabłonka płaskiego. Warstwy naskórka od zewnątrz to kolejno: warstwa rogowa, ziarnista, rozrodcza, w której można wydzielić warstwę kolczystą oraz podstawną. W celu rozpoznania choroby skóry nieodzowne jest określenie kliniczne wykrywalnych zmian skórnych czyli wykwitów.

Chorób skóry (dermatoz) jest bardzo dużo, dlatego możliwe jest tu jedynie wybiórcze krótkie omówienie kilku typowych, najczęściej dotykających ludzkość chorób.

Łuszczyca

(psoriasis vulgaris) jest dermatozą rumieniową – złuszczającą. Jest chorobą dziedziczną wieloczynnikową, w której istotny wpływ mają również czynniki środowiskowe. Choroba ta szczególnie często pojawia się na łokciach, kolanach, owłosionej skórze głowy i paznokciach.

Trądzik

Pod tym pojęciem rozumie się choroby gruczołów łojowych. Skłonność do trądziku jest wrodzona, chociaż w powstawaniu objawów znaczną rolę odgrywają czynniki dodatkowe. Tak więc proliferację nabłonków gruczołów łojowych stymulują androgeny, a estrogeny ją hamują. Trądzik może być spowodowany również przez czynniki chemiczne lub fizyczne. Stąd wyróżnia się trądzik endogenny i egzogenny. Trądzik endogenny może być jeszcze pospolity, to znaczy taki, który zaczyna się w okresie dojrzewania i najczęściej samoistnie zanika w wieku około 30 lat. W przypadku trądziku egzogennego mamy do czynienia z trądzikiem chlorowym i polekowym.

Wypryski

Rozróżnia się następujące formy wyprysku:

• kontaktowy, alergiczny lub z podrażnienia (kontaktowe zapalenie skóry)
• atopowy (atopowe zapalenie skóry)
• łojotokowy.

W wyprysku kontaktowym należy wyróżnić formę toksyczną oraz alergiczną. W wyprysku tym występują jednocześnie lub na przemian rumień, grudki i pęcherzyki, a w dalszej kolejności może dojść do tworzenia się strupów i złuszczania.

Wyprysk atopowy w przeciwieństwie do kontaktowego jest chorobą skóry uwarunkowaną genetycznie. Choroba rozpoczyna się zazwyczaj u niemowląt wypryskiem skóry twarzy tzw. skazą mleczną. W wieku dojrzałym przechodzi w stadium świerzbiączkowe. U chorego może pojawić się też astma lub alergiczny nieżyt nosa.

W wyprysku łojotokowym zmiany pojawiają się na owłosionej skórze głowy, fałdach nosowo-wargowych, w okolicy mostkowej i kręgosłupa.

Pokrzywki i obrzęki naczynioruchowe

Mianem pokrzywki (unticaria) określa się wysiew swędzących zazwyczaj bąbli. Pokrzywka ostra ustępuje zwykle samoistnie w ciągu 1–2, najwyżej 6 tygodni. Jest jedną z najczęstszych chorób skóry. Mogą ją wywoływać pokarmy i używki, użądlenia owadów, a także leki – szczególnie antybiotyki beta-laktamowe, sulfonamidy, preparaty krwiopochodne oraz ekstrakty alergenowe. O pokrzywce przewlekłej mówi się w przypadku trwania choroby ponad 6 tygodni. Pojawia się zwykle u osób dorosłych.

Obrzęk naczynioruchowy, zwany obrzękiem Quinekego, występuje najczęściej u młodych kobiet i polega na ostrym, szybko ustępującym obrzęku tkanki podskórnej.

Grzybice skóry

Wśród grzybiczych zakażeń skóry należy wymienić:

• dermatofitozy,
• drożdżyce,
• łupież pstry.

Dermatofitozy obejmują wszystkie zakażenia grzybami dermatofitowymi skóry, paznokci i włosów. Szczególnie często występująca jest grzybica stóp. Do zakażenia może dojść m.in. na basenach i kąpieliskach.

Drożdżyca – gatunki z rodzaju Candida wywołują zakażenia o zróżnicowanym obrazie z rumieniem, krostkami oraz nadżerkami. Zakażeniu obok skóry mogą ulec także błony śluzowe. Szczególnie często występuje kandydioza jamy ustnej (pleśniawka) u niemowląt i ludzi w podeszłym wieku. Język, dziąsła i podniebienie pokryte są plamkami białawego nalotu na zaczerwienionym podniebieniu. Zwiększenie się liczby przypadków drożdżycy jest skutkiem stosowania antybiotyków doustnych, leków antykoncepcyjnych i leków immunosupresyjnych.

Łupież pstry – zakażenie jest spowodowane przez grzyb Malassezja furfur i obejmuje głównie górną połowę tułowia. Pojawiają się żółtawe lub brązowawe plamy w obrębie których stwierdza się otrębiaste złuszczanie.

Zakażenia wirusowe

Do zakażeń wirusowych skóry zalicza się zakażenia wirusem Varicella-Zoster, ospę wietrzną (Varicella) oraz półpasiec (Zoster), opryszczkę (Herpes simplex) wywoływane przez wirusy z grupy opryszczki.

Ospa wietrzna i półpasiec

Pierwotne zakażenie wirusem Varicella-Zoster wywołuje ospę wietrzną, dziecięcą chorobę wysoce zakaźną, która cechuje się jednoczesnym występowaniem grudko-pęcherzyków w różnym stadium rozwoju.

Półpasiec natomiast jest wtórnym zakażeniem na skutek reaktywacji wirusa przetrwałego w obwodowych włóknach nerwowych. Nagle powstają pęcherzyki na podłożu zaczerwienionej i obrzękniętej skóry, którym mogą towarzyszyć bóle neuropatyczne.

Opryszczka zwykła

W zakażeniach wirusem z grupy opryszczki stwierdza się zespoły pęcherzyków na podłożu zaczerwienionym, które mogą przekształcać się w krostki oraz się zlewać.

Pasożytnicze choroby skóry

Świerzb (Scabies) wywołany jest przez samice Sarcoptes scabiei, które drążą w warstwie rogowej skóry ślepe korytarze. Choroba atakuje najczęściej przestrzenie międzypalcowe, fałdy pachowe, brodawki sutkowe.

Piodermie

Tym mianem określa się choroby skóry wywołane przez gronkowce i paciorkowce, głównie Staphylococcus aureus oraz Streptococcus pyogenes. Mikroorganizmy te są stale obecne u niektórych osób na błonach śluzowych nosa i gardła. W przypadku obniżenia odporności (np. niedożywienie, zespół niedoboru przeciwciał) lub niewielkich zranień dochodzi do choroby. Rozróżnia się piodermie przymieszkowe (czyrak) oraz powierzchniowe (liszajec paciorkowcowy i gronkowcowy).

Prof. dr hab. N. farm. Irena Kozakiewicz