Choroby oczu u seniorów – zaćma, jaskra, degeneracja plamki żółtej

Zaćma

Zaćma jest chorobą soczewki, niebolesną, ponieważ soczewka nie posiada nerwów. Dopóki włókna soczewki są odwadniane, nie traci przezierności (widoczności). Mętnienie soczewki ujawnia się przeważnie po 60. roku życia. Rozwija się jako skutek naturalnych procesów zmiany chemizmu soczewki. Włókna pęcznieją, soczewka staje się większa, torebka soczewki może pęknąć. Wzrasta ciśnienie śródgałkowe, oko staje się zadrażnione i bolesne. Zmętnienie może występować i rozszerzać się z centrum lub z brzegów soczewki. W ciągu tego procesu pogarsza się zdolność widzenia. Obraz staje się mglisty lub widzi się „jak przez zabrudzone okno”. Niezależnie od tego, bywa że oko staje się wrażliwe na tzw. olśnienie, co może być niebezpieczne dla prowadzących samochody. W półmroku zmierzchu widzi się wówczas znacznie lepiej. W zaawansowanym stadium choroby oko rozróżnia już tylko jasność od ciemności.

Każde zaburzenie widzenia powinno budzić niepokój i konieczność kontroli u okulisty. Rozpoznaną zaćmę leczy się farmakologicznie lub operacyjnie. Skuteczność dziesiątków preparatów stosowanych w celu zahamowania postępu zmętnień, jak do tej pory nie jest udowodniona. Podstawowe leczenie stanowi więc operacja chirurgiczna. Kiedy celowa jest operacyjna wymiana uszkodzonej soczewki decyduje się w każdym konkretnym przypadku. Operacja zaćmy dojrzałej jest nieco łatwiejsza technicznie niż zaćmy początkowej. Przyjęto pogląd, że zaćma powinna być zoperowana wówczas, gdy utrudnia pacjentowi wykonywanie dotychczasowych obowiązków.

Przed zakwalifikowaniem do zabiegu wykonuje się całościowe badanie okulistyczne (ocena wzroku, badanie dna oka, ciśnienia śródgałkowego czy perymetrię). Obecnie stosowane techniki operacji mają na celu usunięcie zmętniałej soczewki z pozostawieniem tylnej torebki i wszczepienie soczewki sztucznej. Zabieg wykonywany jest pod mikroskopem, z użyciem mikronarzędzi oraz wysokospecjalistycznej aparatury. Powikłania są stosunkowo rzadkie i nie przekraczają kilku procent przypadków. W okresie przygotowawczym do zabiegu stosuje się szczepienie ochronne. W przeważającej liczbie przypadków, po operacji widzi się wyraźnie lepiej.

Na ochronę przed zaćmą ma wpływ bardzo wiele czynników: zanieczyszczenie środowiska, promieniowanie elektromagnetyczne, skład widmowy źródeł światła, przepracowanie, wpływy genetyczne, sposób odżywiania. W organizmie przebiegają liczne reakcje redukcji i utleniania. Biorą w nich udział wolne rodniki tlenowe, bardzo silnie działające w reakcjach chemicznych. Gdy organizm ma potrzebne witaminy i sole mineralne, które wchodzą w skład licznych enzymów, wolnych rodników jest tyle, ile potrzeba. Najwięcej szkody przynosi nam zdegradowane pożywienie, gdyż brak w nim witamin A, C, E, które są znakomitymi przeciwutleniaczami. Dezaktywują one utleniacze, których nadmiar powoduje tysiące miniuszkodzeń. Należy też wspomnieć, że w niektórych postaciach zaćmy, lepiej od okularów soczewkowych spisują się okulary multiprzysłonowe. Patrzenie przez te okulary jest wysiłkiem dla całej muskulatury oka, co stanowi zbawienną profilaktykę dla osób stale je noszących. Tajemnica ich skuteczności polega na ograniczeniu widzenia peryferyjnego. Nie stwierdzono medycznych przeciwwskazań do ich stosowania.

Jaskra

Oko jest organem o dużej autonomii, a jednocześnie tak ściśle uzależnionym od ogólnej kondycji organizmu, że irydodiagnosta zobaczy w nim stan zdrowia każdego niemal organu ciała. Dlatego jest ono uznawane za „narząd modelowy” do obserwacji starzenia się organizmu.

Jaskra to zespół chorób, charakteryzujących się m.in. postępującym zanikiem tarczy nerwu wzrokowego oraz postępującym ubytkiem pola widzenia, stopniowo prowadzących do całkowitej ślepoty. Około 20 proc. przypadków to jaskra charakteryzująca się podwyższonym ciśnieniem wewnątrzgałkowym. Zbyt wysokie ciśnienie śródgałkowe ugniata nerw wzrokowy i przyczynia się do obumarcia włókien nerwowych.

Jaskra przebiega skrycie, często chorzy nie zdają sobie sprawy ze swego niedomagania, do czasu, gdy następuje znaczne upośledzenie wzroku. Mniejsze lub większe zaniki nerwu wzrokowego i ubytki pola widzenia stwierdza się u 7–8 proc. ludzi w starszym wieku. W ostrym napadzie jaskry silne bóle gałki ocznej promieniują do czoła, skroni, szczęki górnej i często pojawiają się nudności i wymioty, samopoczucie jest złe. Przy patrzeniu na źródło światła chory widzi koła o kolorach tęczy.

Zmiany w obrębie nerwu wzrokowego są niestety nieodwracalne. W początkowym stadium choroby można się starać spowalniać procesy zwyrodnieniowe. W jaskrze przebiegającej z podwyższonym ciśnieniem śródgałkowym można obniżyć je za pomocą leków. Leki takie należy stosować ściśle według zaleceń lekarza – i przeważnie dożywotnio. Gdy z upływem czasu skuteczność leku się obniża, należy zastosować zabieg operacyjny.

Na jaskrę niskociśnieniową nie ma jeszcze w pełni skutecznych leków. Niekiedy niezbędna jest operacja łączona: jaskry i zaćmy. Należy się jednak liczyć z tym, że istniejące już zaburzenia widzenia nie będą usunięte całkowicie. Dotyczy to również leczenia za pomocą promieni lasera, które jest skuteczne tylko przy małym zaawansowaniu zakłóceń widzenia.

Chorobę może wywołać m.in. zwiększone ciśnienie śródgałkowe, zwężenie naczyń krwionośnych oka i związane z tym niedotlenienie tkanki nerwowej. Niezmiernie istotny jest czynnik genetyczny. Zanikowi nerwu wzrokowego sprzyja zaawansowana cukrzyca, choroby naczyń krwionośnych, miażdżyca, niskie ciśnienie tętnicze, ale też wysokie, leczone farmakologicznie. Czynnikiem sprzyjającym powstawaniu jaskry jest też krótkowzroczność. Nerw wzrokowy „wchodzi” do oka w miejscu zwanym tarczą. Jeśli tarcza nerwu wzrokowego zmniejsza się, z różnych przyczyn ulega degeneracji, zaczynamy widzieć gorzej.

Plamka żółta

Widzimy dzięki plamce żółtej w oku, która, skupiając komórki nerwowe, odpowiada za powstawanie obrazu. Po pięćdziesiątym roku życia następuje niestety jej degeneracja. Objawem są trudności z czytaniem i rozpoznawaniem twarzy, a więc charakterystyczne upośledzenie widzenia centralnego przy zachowanym widzeniu obwodowym. Jako przyczyny domniemywa się skłonności dziedziczne, miażdżycę tętnic oraz zaburzenia przemiany materii i układu krążenia. Degeneracji plamki żółtej zapobiega obecna w niej luteina – jeden z karotenoidów. Jej pożyteczne działanie polega na pochłanianiu szkodliwych dla oka niebieskich pasm promieniowania słonecznego. Ponadto, jako antyutleniacz, luteina unieszkodliwia wolne rodniki. Źródłem luteiny są warzywa o ciemnozielonych liściach – kapusta włoska, szpinak, brokuły, zielony groszek, dynia, pomarańczowa papryka, kukurydza i żółtko jaja. Brak jest skutecznych leków. Leczenie promieniami lasera nie poprawia jakości widzenia, ale może zatrzymać dalsze pogarszanie się stanu zdrowia. Produkowane są też specjalne przyrządy optyczne, za pomocą których następuje projekcja powiększonego tekstu na odpowiedni ekran.

Mgr inż. Stefan Kotusz