Wahania nastrojów zdarzają się każdemu. To, że smutek i spadek energii ustępują miejsca radości i aktywności, jest sprawą naturalną i nie nosi znamion choroby. Staje się nią wówczas, gdy skrajne zmiany samopoczucia oraz zachowania są intensywne, następują okresowo i naprzemiennie – biegunowo. Wtedy mamy do czynienia z chorobą afektywną dwubiegunową (CHAD), określaną też jako cyklofrenia. Jest to przewlekłe zaburzenie psychiczne, które niekiedy poważnie zakłóca codzienne funkcjonowanie i wymaga leczenia.
Od depresji do manii
Typowe dla CHAD biegunowo odmienne stany emocjonalne to depresja i mania (euforia). Dlatego też zaburzenie to nazywa się niekiedy chorobą maniakalno-depresyjną. Objawy manii i depresji występują z różnym nasileniem w dłuższych odstępach czasu lub na zmianę w jednym okresie.
Charakterystyka depresji w CHAD:
- przygnębienie, pesymizm
- uczucie zmęczenia i niechęć do działania
- utrata zainteresowań
- niemożność odczuwania i przeżywania radości
Stany depresji idą też często w parze z:
- brakiem nadziei
- obniżeniem samooceny
- poczuciem winy, życiowej porażki, a nawet klęski
- zaburzeniami poznawczymi – kłopotami z koncentracją i pamięcią
- trudnościami z podejmowaniem decyzji
- wycofaniem w kontaktach z ludźmi
- zaburzeniami somatycznymi – brakiem apetytu, problemami gastrycznymi, spadkiem masy ciała, kłopotami ze snem
- myślami, a nawet próbami samobójczymi (w nasilonej depresji)
{jum[*20]}
Charakterystyka epizodów manii w CHAD:
- podwyższenie nastroju i dobre samopoczucie
- niezwykły optymizm
- wiara we własne wręcz nieograniczone możliwości
- snucie planów i podejmowanie ryzykownych niekiedy przedsięwzięć w przekonaniu o ich powodzeniu wbrew oczywistym faktom
- przypływ energii eliminującej zmęczenie nawet po bardzo intensywnie przeżytym dniu
- łatwość w nawiązywaniu kontaktów
- przeskakiwanie z tematu na temat w trakcie rozmowy, wielomówność
- mała potrzeba snu
Łagodniejsza postać manii to hipomania. Trwa krócej i chociaż utrudnia społeczne funkcjonowanie, to jednak nie zaburza go całkowicie, jak mania.
Przyczyny CHAD
Choroba rozwija się na podłożu genetycznym. Prowadzi do zachwiania równowagi w neuroprzekaźnictwie regulującym nastrój i napęd. Czynnikami wyzwalającymi pierwsze epizody CHAD są mechanizmy neurofizjologiczne wywołane przez stres. W kolejnych epizodach choroby udział stresu jest już jednak mniejszy.
Kto choruje
Zaburzenia afektywne dwubiegunowe pojawiają się u ludzi młodych, 20–30 letnich, a często jeszcze wcześniej – w okresie dojrzewania. Początkiem choroby bywa zwykle epizod depresyjny. Bardzo często mija on niezauważony lub jest marginalizowany przez otoczenie. Prowadzi to nierzadko do rozwoju choroby i do mylnej diagnozy, na przykład do błędnego rozpoznania nawracającej depresji czy głębokiej depresji jednobiegunowej.
Problemy z diagnozą
Im wcześniej nastąpi rozpoznanie choroby, tym szybciej zostanie wdrożone właściwe leczenie i tym lepsze będą jego efekty. Choroba afektywna dwubiegunowa, nierozpoznana i nieleczona lub źle zdiagnozowana, systematycznie pogarsza stan chorego.
Niestety, błędy diagnostyczne w przypadku CHAD są na porządku dziennym. Statystycznie 7 na 10 osób z CHAD jest najpierw uznawanych za chorych z ciężkim zaburzeniem depresyjnym. To komplikuje leczenie, gdyż przy depresji oraz przy depresji będącej epizodem CHAD stosuje się inne środki.
Kryteriami kluczowymi do prawidłowego rozpoznania CHAD są liczba objawów depresji i manii, czas trwania tych epizodów oraz ich wpływ na funkcjonowanie chorego w rodzinie i w pracy zawodowej. Dopiero epizod manii lub hipomanii jest dla lekarza wskazówką, że ma do czynienia z chorobą dwubiegunową i depresją jako jej objawem. O epizodzie manii poinformuje sam pacjent lub jego bliscy, mówiąc po prostu o znakomitym samopoczuciu poprzedzającym okres depresji. Dla chorego i jego rodziny przejawy manii nie stanowią zwykle sygnału choroby. Są dowodem na to, że wszystko jest w jak najlepszym porządku. Do rozpoznania często potrzebne są – oprócz badań laboratoryjnych – także tomografia komputerowa czy rezonans elektromagnetyczny.
W trakcie stawiania diagnozy trzeba wykluczyć choroby tarczycy i schorzenia neurologiczne wywołujące podobne objawy.
Leczenie CHAD
Terapia CHAD jest złożona. Obejmuje farmakoterapię środkami normotymicznymi, stabilizującymi nastrój (takimi jak sole litu, walproiniany, karbamazepina) oraz psychoterapię. Leki działają przeciwdepresyjnie i przeciwmaniakalnie, redukując ryzyko nawrotów. Psychoterapia może mieć bardzo szeroki zakres – od psychoedukacji poprzez terapię interpersonalną do poznawczo-behawioralnej.
O powodzeniu leczenia decyduje postawa pacjenta, jego dobre relacje i współpraca z lekarzem i terapeutą, a także wsparcie okazywane przez otoczenie.