Chaber bławatek znany także pod nazwą modraka, bławatnika, wasilka, a niekiedy także błękitnego kwiatu pochodzi z Azji, ale już od dawna rośnie w całej Europie jako pospolity chwast pól uprawnych. Najczęściej spotyka się go wśród zbóż ozimych, na lekkich, piaszczystych glebach.
Jest dość wysoką, jednoroczną rośliną o sztywnych, wzniesionych łodygach pokrytych delikatnymi, wąskimi listkami. Na szczytach łodyg zakwitają pojedyncze koszyczki kwiatowe, otoczone pokrywą ze skórzastych łusek. Kwiatki na brzegach koszyczka przybierają najczęściej barwę błękitną lub niebieskofioletową i mają kształt drobniutkich lejków.
Właśnie tych brzeżnych kwiatków (Flos Cyani) używa się w lecznictwie. Zbiera się w tym celu na początku kwitnienia całe koszyczki kwiatowe, wyskubuje z nich kwiatki brzeżne i szybko suszy najlepiej w temperaturze do 45°C, bo przy powolnym suszeniu bledną.
Należy je przechowywać w szczelnym opakowaniu oraz w suchym i ciemnym miejscu, gdyż szybko chłoną wilgoć z powietrza i zmieniają barwę, co w dużym stopniu obniża ich leczniczą wartość.
Kwiaty chabra bławatka są starym lekiem naszych praojców. Dawniej uważano, że kiedy się je wącha „krew z nosa i ran tamują”. Leczono nimi także dolegliwości wątroby, wrzody żylakowe i trudno gojące się, zastarzałe rany. Używano ich również przy ukąszeniach „bestii jadowitych”, „gniciu dziąseł” oraz przeciwko „morowemu powietrzu”. Do przemywań w stanach zapalnych oczu stosowano sporządzoną z kwiatów specjalną wódkę lub ocet.
Przeprowadzone współcześnie badania fitochemiczne wykazały, że w kwiatach chabrów znajdują się glikozydy antocyjanowe, a wśród nich cyjanina i pelargonidyna, a także flawonoidy, specyficzny związek goryczowy centauryna oraz duże ilości soli mineralnych obfitujących w mangan.
Dzięki obecności tych substancji a zwłaszcza glikozydów antocyjanowych wyciągi z kwiatów chabrów wywierają dość silne działanie moczopędne. Zwiększają, niekiedy nawet kilkakrotnie ilość wydalanego moczu, tym więcej im silniejsze było zahamowanie jego wydzielania. Ponadto kwiaty chabru wykazują łagodne działanie przeciwbakteryjne i żółciopędne. Dlatego też naparów z tych kwiatów używa się w przewlekłych schorzeniach nerek, którym towarzyszy zbyt skąpe wydalanie moczu oraz obrzęki spowodowane zatrzymywaniem wody i soli w ustroju.
Pomocniczo, wraz z innymi lekami stosuje się je w stanach zapalnych kłębków i miedniczek nerkowych, a także w kamicy nerkowej. W mieszankach z innymi ziołami są także pomocne przy niedostatecznym przepływie żółci do dwunastnicy.
Zewnętrznie napary z kwiatów chabru stosuje się w postaci okładów w zapaleniu spojówek i brzegów powiek, a także przy nadwrażliwości na zbyt silne promieniowanie słoneczne oraz promieniowanie z ekranów telewizyjnych.
Służą one również do zmywania owłosionej skóry głowy przy łupieżu i grzybicy.
W domu, napar można przygotować z łyżki wysuszonych kwiatów, które zalewa się szklanką wrzątku i pozostawia pod przykryciem na około 15 minut. Po odcedzeniu wypija się go 2 razy dziennie po pół szklanki między posiłkami.
Teresa Lewkowicz-Mosiej