Celiakia – nietolerancja glutenu

Zdrowe jelito cienkie jest wewnątrz mocno pofałdowane i bardzo gęsto wyłożone tak zwanymi kosmkami (maleńkimi wyrostkami przypominającymi wyglądem frędzelki). Są one niezbędne, ponieważ właśnie przez nie składniki odżywcze przenikają do krwiobiegu, a potem do wszystkich komórek naszego organizmu. U chorych na celiakię jest inaczej – gdy gluten dostaje się do układu pokarmowego, wywołuje stan zapalny jelita, co prowadzi do zniszczenia kosmków. Ściany jelita stają się gładkie, a zdolność wchłaniania wszelkich substancji odżywczych znacznie się zmniejsza.

Przyczyny

Skłonność do celiakii najprawdopodobniej jest dziedziczna. Nie oznacza to, że skoro dotknięci są nią rodzice, to zachorują ich dzieci. Żeby tak się stało, muszą zaistnieć jeszcze jakieś dodatkowe okoliczności, na przykład choroby z autoagresji. To dlatego na celiakię zazwyczaj chorują osoby cierpiące między innymi na reumatoidalne zapalenie stawów czy chorobę Hashimoto. Wielu naukowców twierdzi, że czynnikiem wyzwalającym może być również gwałtowne zmniejszenie odporności (np. po ciężkiej infekcji) albo długotrwały, silny stres.

Objawy

Celiakia przez wiele lat może się rozwijać bezobjawowo, powodując spustoszenie w jelitach. U każdego może też przebiegać inaczej. Najczęściej występują dolegliwości gastryczne – zaburzony rytm wypróżnień, biegunki, bóle brzucha, wzdęcia. Czasami objawy są nietypowe: anemia, skłonność do krwawień, bóle stawów, kurcze, mrowienie w nogach, stany zapalne skóry, obrzęki, wybroczyny. Symptomy te nie występują naraz i mogą mieć różne nasilenie. Być może są skutkiem zaburzenia wchłaniania i w konsekwencji – niedoborów niektórych składników, na przykład żelaza, kwasu foliowego, witamin (A, D, K oraz z grupy B) i wapnia.

Diagnostyka

Najważniejszy jest dokładny wywiad – aż 30 proc. dorosłych, u których stwierdza się celiakię, w pierwszych latach życia przeszło jej łagodną postać. Niezbędne są też badania krwi (na określone przeciwciała) oraz biopsja jelita cienkiego (pobiera się tkankę do badania pod mikroskopem). Czasami lekarz zleca także morfologię i OB; określenie stężenia białka CRP, elektrolitów, wapnia, witamin D i E oraz z grupy B; próby wątrobowe i badanie moczu. Pozwala to sprawdzić, czy i jakich spustoszeń dokonała celiakia w organizmie.

Leczenie

Możemy mówić tylko o jednej skutecznej terapii celiakii – jest to bezwarunkowa dieta bezglutenowa, i to do końca życia. Objawy choroby mogą złagodnieć lub ustąpić już po paru dniach od całkowitego wyeliminowania glutenu z pożywienia. Jednak odbudowa śluzówki jelita trwa nawet 2–3 lata. Czasem należy też przyjmować odpowiednie witaminy i mikroelementy. Jeśli przebieg celiakii jest ciężki, lekarz może przepisać steroidy lub preparaty poprawiające wchłanianie wody i elektrolitów.

Niepodjęcie leczenia prowadzi do wielu powikłań, między innymi do anemii, osteoporozy i zmian neurologicznych.

Uwaga

Zawsze trzeba dokładnie czytać etykiety (czasami produkty bezglutenowe są oznaczone przekreślonym kłosem). Do zakazanych należą zwłaszcza produkty zbożowe (np. pieczywo, kasze, makarony, ciasta, kawa zbożowa czy zupy zaprawiane mąką). Trzeba ostrożnie postępować w przypadku alkoholu (piwo produkuje się z jęczmienia, a wódkę z żyta), koncentratów, konserw i półproduktów, a także płatków śniadaniowych, jogurtów, serów, wędlin, majonezów itd., a nawet gum do żucia i… niektórych kosmetyków (m.in. pomadek do ust).