Celiakia jest wrodzonym schorzeniem przewodu pokarmowego, spowodowanym nietolerancją glutenu, czyli białka zawartego w otoczkach zbóż (pszenicy, żyta, jęczmienia, owsa). Może występować w każdym wieku, ale najbardziej wrażliwe na proteiny są dzieci. U dorosłych ujawnia się na skutek stresu, infekcji lub ciąży. Objawia się bólami brzucha, wzdęciami, biegunką, niedokrwistością, depresją, utratą wagi, a nawet może w końcu prowadzić do niepłodności. Nieleczona zwiększa ryzyko raka przewodu pokarmowego i przełyku.
Gluten – nietolerowane białko
W pszenicy białkiem takim jest np. gliadyna, w życie – sekalina, w jęczmieniu – hordeina, w owsie – awenina. Stanowią one rozpuszczalną w alkoholu frakcję białek zbóż. U chorych na celiakię uszkadzają śluzówki jelita cienkiego, co w konsekwencji prowadzi do zaburzeń wchłaniania i wyniszczenia organizmu spowodowanego niedokrwistością, obniżonym poziomem żelaza, leukopenią, obniżeniem poziomu cholesterolu, sodu, potasu, wapnia i białka.
W przypadku stwierdzenia celiakii u dziecka powinno się poddać badaniu pozostałych członków rodziny w 1 stopniu pokrewieństwa (rodzice, rodzeństwo). Około 10% z nich również na nią choruje.
Aby potwierdzić rozpoznanie choroby należy wykonać endoskopię oraz pobrać wycinki z odcinka jelita cienkiego (przed rozpoczęciem leczenia, w trakcie i po prowokacji glutenem). Pobiera się niewielki wycinek do badania histopatologicznego. Radiologicznie stwierdza się przyspieszone przejście barytu przez jelito cienkie.
Objawy choroby
Objawy celiakii w znacznej mierze zależą od wieku chorego, mogą być mylone z innymi chorobami np. mukowiscydozą, wtórnym zespołem złego wchłaniania czy naczyniakowatością limfatyczną jelit.
Należy szczególnie zwrócić uwagę na objawy ze strony:
- przewodu pokarmowego (np. biegunka, zaparcia)
- nerek i wątroby (np. nefropatia, kłębuszkowe zapalenie nerek)
- układu krwiotwórczego (np. skaza krwotoczna, trombocytoza, anemia)
- układu nerwowego (depresja, polineuropatie)
- układu kostnego (np. osteoporoza)
- układu rozrodczego (np. niepłodność).
Dieta bezglutenowa
Dieta bezglutenowa nie jest skomplikowana, ale trzeba ściśle jej przestrzegać i unikać produktów zawierających gluten. Ziarna zawierające cząstki glutenowe używane są powszechnie do wyrobu chleba, ciast, makaronów oraz wielu półproduktów. Ogólna zasada – jeśli nie masz całkowitej pewności co do zawartości glutenu w danym produkcie – nie jedz! W sprzedaży są produkty bezglutenowe oznaczone międzynarodowym symbolem – przekreślony kłos.
Przy przestrzeganiu zaleceń dietetycznych choroba będzie miała charakter łagodny. Zaleca się jak najdłuższe karmienie dzieci piersią, a jeśli to niemożliwe – stosowanie mleka modyfikowanego, najbardziej swym składem zbliżonego do mleka matki. Od 5. miesiąca życia należy wprowadzić do jadłospisu produkty zbożowe bezglutenowe, np. kleik ryżowy, kaszkę kukurydzianą, biszkopty. Przy nietolerancji cukru stosuje się glukozę i miód. Owoce i warzywa podawać w postaci soków, przecierów i papek. W późniejszym okresie źródłem białka w niewielkich ilościach może być mięso z kurczaka, indyka czy cielęcina, a także nasiona roślin strączkowych, jak np. soja czy kasza gryczana.
Wrażliwość na gluten u chorych na celiakię utrzymuje się przez całe życie. Jednak przestrzeganie w stu procentach diety bezglutenowej, pozwala ustrzec się przed przykrymi objawami.
Małgorzata Szymańska