Bóle głowy – klasyfikacja, przyczyny, leczenie

Bóle głowy, choć są najbardziej dokuczliwą przypadłością, na ogół bywają niegroźne. Oczywiście w przypadku, gdy pojawiają się po raz pierwszy, nagle, są szczególnie silne lub towarzyszą im inne specyficzne objawy, powinny wzbudzić tak zwaną „czujność diagnostyczną” ze strony lekarza.

Bo lepiej „na zimne podmuchać”, niż przeoczyć coś groźnego. Bóle głowy mogą być bowiem przejawem rozwijającej się groźnej choroby. I to zarówno miejscowej – takiej jak guz mózgu, krwawienie podpajęczynówkowe, udar, tętniak czy zapalenie mózgu bądź opon mózgowo-rdzeniowych, jak i ogólnoustrojowej. Częstymi przyczynami bólów głowy są choroby oczu, zębów, zatok, nadciśnienie czy zatrucia. Tak więc właściwie bóle głowy są problemem ogólnomedycznym, a w ich diagnostyce i leczeniu uczestniczą różnorodni specjaliści.

Podstawowym problemem związanym z bólami głowy jest ich diagnostyka. Właściwie postawione rozpoznanie to prawie gwarancja sukcesu leczniczego. Z tego punktu widzenia bóle głowy możemy podzielić na trzy podstawowe grupy:

Przygodne bóle głowy

Jak sama nazwa wskazuje występują sporadycznie. Nie są zbyt silne i trwają raczej krótko. Ich przyczyny można łatwo rozpoznać – niegroźne przeziębienia, przemęczenie bądź napięcie emocjonalne (tak zwane napięciowe bóle głowy). Zwykle ustępują same lub pod wpływem ogólnodostępnych środków przeciwbólowych. Ze względu na swoją naturę raczej nie budzą niepokoju ani u pacjenta, ani lekarza, do którego zresztą stosunkowo rzadko zgłaszają się pacjenci z przygodnymi bólami głowy.

Przewlekłe bóle głowy

Zaczynają niepokoić za względu na długość trwania i skłaniają do wizyty u lekarza. Zwykle są to bóle samoistne. Dokuczliwe, jednak niegroźne, co pozwala na spokojne przeprowadzenie badań i wdrożenie leczenia.

Ostre bóle głowy

Silny, nie występujący wcześniej ból, który skłania pacjenta do natychmiastowego poszukiwania pomocy lekarskiej. Zwykle taki ból budzi znaczny lęk, poczucie zagrożenia. Stanowi największy problem diagnostyczny.

Przedstawienie i omówienie wszystkich przyczyn ostrych bólów głowy jest zadaniem i przekraczającym ramy niniejszego artykułu.

Kilka schorzeń będących przyczyną ostrych bólów głowy:

• Kaszlowy ból głowy
  Krótkotrwały, zwykle silny ból głowy podczas kichania, kaszlu lub śmiechu, ewentualnie ziewania. Ma dokuczliwy charakter. Zwykle trwa kilka–kilkanaście sekund. Umiejscowiony bywa w ciemieniu, czole lub potylicy. Czasem ból promieniuje do nasady nosa, ku tyłowi głowy. Kaszlowy ból głowy może występować w każdym wieku, chociaż przeważnie nasila się po 40. roku życia. Częściej też występuje u kobiet. Ani przyczyny tego schorzenia, ani sposób jego leczenia nie są ostatecznie określone. Czasem z powodzeniem można stosować przeciwzapalny lek przeciwbólowy, jakim jest indometacyna. Chociaż schorzenie to zwykle ma charakter przewlekły, to u niektórych osób ustępuje samoistnie po 1–2 latach.
• Wysiłkowy ból głowy
  Został opisany już przez ojca medycyny Hipokratesa. Obraz schorzenia jest dość charakterystyczny. Otóż ostry, krótkotrwały ból głowy występuje jedynie podczas wysiłku fizycznego. A więc na przykład podczas gimnastyki lub biegu, a także podczas parcia na stolec. Pacjenci nie mają żadnych innych dolegliwości, a badania dodatkowe nie wykazują odchyleń od normy. Ból umiejscowiony jest rozmaicie, najczęściej jednak w okolicy czoła lub potylicy. Podobnie jak w przypadku kaszlowego, wysiłkowy ból głowy może wystąpić w każdym wieku. Podobnie też częściej występuje u mężczyzn niż u kobiet. Ma tendencję do samoistnego ustępowania. Zdarzają się jednak przewlekłe, wieloletnie przebiegi. W leczeniu można stosować przeciwzapalne leki przeciwbólowe, takie jak indometacyna.
• Ból głowy podczas stosunku płciowego
  Jego przyczyna nie jest do końca poznana. Wydaje się, że może być on związany ze wzrostem ciśnienia tętniczego. Stąd skuteczność leków obniżających ciśnienie i częstość akcji serca, takich jak propanolol. Ból głowy podczas stosunku płciowego jest dolegliwością stosunkowo częstą. Niekiedy występuje w dwóch fazach. Przed orgazmem występuje niezbyt silny, rozlany ból, natomiast podczas orgazmu ból nabiera charakteru ostrego, tętniącego. Potrafi się on utrzymywać nawet kilka godzin. Występuje z różną częstością u obydwu płci. Może mieć charakter przygodny lub nawracający.
  Należy pamiętać, że pojawiający się po raz pierwszy ostry ból głowy podczas stosunku płciowego musi być dokładnie diagnozowany. Zdarza się bowiem, że stanowi objaw krwawienia podpajęczynówkowego, stanu bezpośrednio zagrażającego życiu.
• Zgięciowy ból głowy
  Powinien chyba być nazwany cywilizacyjnym bólem głowy. Występuje bowiem po dłuższym czasie pozostawania w pozycji wymuszonej ze zgiętą głową. Innymi słowy podczas pracy przy biurku (czytanie, pisanie) bądź maszynie (szycie, prasowanie itp.). Z powodu tego rodzaju bólu często cierpią dzieci i młodzież szkolna, pracownicy biurowi oraz osoby wykonujące monotonną pracę przy taśmie. Zmiana pozycji głowy szybko doprowadza do ustąpienia dolegliwości.
  Przyczyna zgięciowego bólu głowy tkwi prawdopodobnie w zmianach w układzie kostnym i mięśniowym. Prawdopodobnie zmniejszona ruchomość w zakresie stawów kręgosłupa szyjnego prowadzi do nadmiernego napinania mięśni karku, a w końcu do przykurczów mięśniowych. Osoby skłonne do zgięciowych bólów głowy powinny przede wszystkim im zapobiegać. Polega to na zapewnieniu odpowiednich warunków pracy – właściwej pozycji podczas pracy, częstych przerw w pracy oraz ćwiczeń rozluźniających. W rzadkich przypadkach może być konieczne zastosowanie kołnierza ortopedycznego.
• Ból głowy podczas jedzenia lodów
  Raczej rzadka dolegliwość polegająca na występowaniu silnego bólu w okolicy czoła podczas jedzenia lodów lub picia bardzo zimnego napoju. Sprzyja temu szybkie jedzenie lub gwałtowne picie dużymi haustami. Częściej występuje przy upalnej pogodzie u przegrzanych osób. Ból może być bardzo silny. Trwa zwykle kilka–kilkanaście sekund. Zwykle wystarcza pouczenie pacjenta o właściwych sposobach zachowania, to jest unikaniu szybkiego spożywania zimnych pokarmów i napojów szczególnie podczas upałów.
• Kłujący ból głowy
  Dotyka około 3 proc. populacji, a jego przyczyna pozostaje nadal niejasna. Schorzenie ma charakter łagodny, a bóle są zwykle krótkotrwałe – pacjenci przyrównują je do dźgania lub kłucia igłą – mają zmienny charakter, pojawiają się w różnych częściach głowy. Trwają kilka–kilkanaście sekund. Najczęściej nie skłaniają pacjenta do poszukiwania pomocy lekarskiej. Nie wymagają też zwykle leczenia. Na ogół wystarcza wyjaśnienie pacjentowi charakteru jego dolegliwości.
• Wysokościowy ból głowy
  Pojawia się w czasie przebywania w warunkach wysokościowych. Jest to ostry, pulsujący ból głowy występujący u osób zwykle zamieszkujących na terenach nizinnych. Zazwyczaj towarzyszą mu nudności, upośledzenie wzroku, brak łaknienia. Często występuje jednocześnie z bezsennością, czasem niepokojem i lękiem. W skrajnych przypadkach może prowadzić to do konieczności hospitalizacji. Warto też chyba wspomnieć, że przebywanie w warunkach wysokogórskich może również doprowadzić do nasilenia dolegliwości migrenowych.

Depresja

Jest bardzo częstą przyczyną dolegliwości bólowych – i to nie tylko głowy. Mają one charakter niezależny od czynników zewnętrznych. Bóle głowy są zazwyczaj tępe, rozlane lub opasujące i obejmują całą głowę. Pacjenci często skarżą się też na ucisk bądź uczucie ciężkości głowy. Niestety, często depresja nie jest identyfikowana jako przyczyna dolegliwości, a co za tym idzie, pacjenci nie są właściwie leczeni. Tymczasem nie tylko depresja, ale i inne zaburzenia psychiczne bądź emocjonalne mogą prowadzić do występowania dolegliwości bólowych – zwykle przewlekłych.

Ostre bóle głowy prawie zawsze niepokoją, choć, jak widać z powyższego opisu, często niesłusznie. Wiedząc, z czym mamy do czynienia, łatwiej nam panować nad sytuacją.