Bez czarny należy do cenionych roślin leczniczych. Surowiec leczniczy stanowią: kwiat – Flos Sambuci, dojrzały owoc – Fructus Sambuci, czasami także liście – Folium Sambuci i kora z korzeni – Cortex Sambuci.
W kwiatach bzu czarnego występują znaczne ilości flawonoidów. Wśród nich rutyna, kemferol, kwercytyna i izokwercytyna. Ponadto kwasy wielofenolowe (kawowy, chlorogenowy), kwasy organiczne (ferulowy, jabłkowy, octowy, walerianowy), niewielkie ilości olejku, garbników i śluzu oraz znaczne ilości soli mineralnych.
Owoce zawierają cukry, barwniki antocyjanowe, garbniki, kwasy wielofenolowe i organiczne, witaminy: B2, B6, C, kwas foliowy, biotynę, amid kwasu nikotynowego, beta-karoten, witaminę, kwas pantotenowy. Występują w nich również pektyny i flawonoidy, jak hiperozyd, izokwercytyna, rutozyd.
W niedojrzałych owocach znajduje się glukozyd cyjanogenny – sambunigryna – który w czasie rozkładu wydziela cyjanowodór. W miarę dojrzewania toksyczne substancje całkowicie zanikają i w dojrzałych owocach nie ma żadnych składników szkodliwych dla zdrowia.
Kwiaty bzu czarnego działają moczopędnie i napotnie oraz zwiększają elastyczność, a zmniejszają przepuszczalność włosowatych naczyń krwionośnych, a owoce oczyszczają krew. W nieco większych dawkach działają przeczyszczająco, ułatwiając usunięcie szkodliwych produktów przemiany materii. Ma to duże znaczenie w wielu chorobach, np. reumatycznych, niektórych skórnych i zakaźnych.
Francuzi stosują bez czarny jako środek odchudzający. Przy skłonnościach do tycia piją odwary z owoców i kory bzu czarnego. W Polsce owoc bzu czarnego w połączeniu z innymi surowcami zielarskimi wchodzi w skład mieszanek ziołowych, np. przeczyszczających, regulujących trawienie, stosowanych w złej przemianie materii, a także w otyłości.
W wielu krajach z owoców tych produkowane są preparaty przeciwwirusowe, stosowane zewnętrznie lub wewnętrznie w takich schorzeniach jak opryszczka spojówek, narządów płciowych, grypa itp.
Ze względu na zawartość witamin owoce bzu czarnego stosowane są również jako środek ogólnie wzmacniający. Ważne jest także działanie przeciwbólowe zawartych w nich związków, toteż znajdują zastosowanie jako lek wspomagający. Korzystne rezultaty uzyskano w leczeniu migreny, nerwobóli oraz stanów zapalnych nerwu trójdzielnego i kulszowego. Właściwości lecznicze ma również kora (Sambuci Cortex), która działa głównie moczopędnie, oraz liście (Sambuci Folium), zawarte w nich substancje czynne zwiększają odporność na choroby zakaźne.
Na podstawie najnowszych badań zarysowują się inne wskazania lecznicze, dotyczy to szczególnie owocu bzu czarnego. W ostatnich latach prowadzone były badania nad działaniem przeciwutleniającym. Wykazały one, że antocyjany zawarte w owocach posiadają zdolność eliminowania wolnych rodników tlenowych upośledzających funkcje wielu struktur komórkowych organizmu. Chronią one m.in. przed utlenieniem rodnikowym komórki naczyń krwionośnych. Duże nadzieje wiąże się w przyszłości z wykorzystaniem wyciągów z owoców do ochrony naczyń wieńcowych serca.
W Zakładzie Farmakologii Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie przeprowadzono badania nad mieszanką ziołową MZ, w składzie której obok nagietka i melisy obecny był kwiat bzu czarnego. Stwierdzono, że preparat ten reguluje gospodarkę lipidową, zmniejsza agregację płytek krwi, ma działanie antyoksydacyjne, normalizuje ciśnienie tętnicze krwi i wykazuje działanie immunotropowe.
Inna korzystna dla organizmu mieszanka ziołowa to połączenie czarnego bzu i dzikiej róży. Owoc dzikiej róży jest surowcem witaminowym bogatym w witaminę C oraz synergistycznie z nią działające flawonoidy. Oprócz tego występują w nim inne witaminy, zwłaszcza A, B1, B2, E, K. Witamina C odgrywa bardzo istotną rolę w procesach utleniania i redukcji w organizmie człowieka. Ponadto wywiera hamujący wpływ na procesy starzenia się ustroju, postępujące zmiany miażdżycowe oraz niektóre zaburzenia trawienne. Ze względu na zawartość wielu witamin owoce dzikiej róży można uważać za środek ogólnie wzmacniający.
Łączenie ekstraktów z bzu czarnego z ekstraktami z owoców dzikiej róży, ze względu na współdziałanie witamin z antocyjanami i flawonoidami, może stanowić korzystny suplement witaminowo-antyoksydacyjny wzmacniający odporność w profilaktyce chorób infekcyjnych.
Prof. dr hab. n. farm. Irena Kozakiewicz