Badanie nasienia, czyli spermy (stąd inne nazwy – spermogram lub semiogram) to podstawowe badanie diagnostyczne oceniające męską płodność. Pozwala określić parametry nasienia – jakość, objętość i szybkość upłynnienia – oraz poznać przyczyny niemożności zapłodnienia.
Rzadko wykonuje się je w związku z ustalaniem ojcostwa, często natomiast wtedy, gdy mimo starań o dziecko, kobieta nie zachodzi w ciążę, choć nie ma ku temu żadnych przeciwwskazań ginekologicznych. Prawie 40 proc. przypadków braku dzieci spowodowanych jest właśnie złym stanem nasienia jej partnera.
Badanie
Nasienie musi pochodzić koniecznie z jednego, pierwszego wytrysku po 3–5 dniowej wstrzemięźliwości seksualnej (dotyczy kontaktów seksualnych i masturbacji). Należy pobrać wszystko do pojemnika (ogrzanego do temperatury ludzkiego ciała) i dostarczyć do laboratorium w ciągu 30 minut.
W przypadku spornego ojcostwa badanie odbywa się w laboratorium pod okiem biegłego lekarza. Najpierw trzeba wypełnić ankietę lub zgłosić informacje dotyczące: czasu oddania nasienia, liczby dni wstrzemięźliwości seksualnej poprzedzających badanie, stosowanych używek i leków, nałogów, przebytych schorzeń (na przykład świnki czy chorób przenoszonych drogą płciową), doznanych urazów w okolicy jąder, narażenia na działanie szkodliwych czynników (takich jak wysoka temperatura, silne pole magnetyczne, promieniowanie jonizujące, ultradźwięki itp.).
UWAGA: jeśli na ten sam dzień przewidziano badanie krwi i nasienia, to najpierw należy zbadać krew.
W laboratorium
Ocenie poddaje się plemniki, wydzielinę prostaty oraz pęcherzyki nasienne. Kolejno sprawdzane są:
- właściwości fizykochemiczne i biofizyczne spermy, takie jak objętość i szybkość upłynnienia nasienia
- liczba plemników oraz rodzaj ruchu, a także procent żywych plemników w nasieniu (ocena mikroskopowa)
- budowa plemników
Wyniki
Wszystkie wyniki podawane są w formie pisemnej po kilku dniach. Gdy są one negatywne i wskazują na niepłodność lub niezgodność ojcostwa, powtarzamy badanie 2–3 krotnie co 3 miesiące (tyle trwa okres dojrzewania plemników) dla uzyskania pewności. Jeśli chodzi o ustalenie lub wykluczenie ojcostwa, badanie można powtórzyć po 10 dniach, a następnie po kolejnych 30 dniach, również dla uzyskania pewności.
Jak odczytać wyniki badania nasienia?
Obecnie odczytanie wyniku badania nasienia nie stanowi problemu, gdyż najczęściej laboratorium podaje odpowiednie normy i od razu można stwierdzić, czy wynik mieści się we właściwym zakresie.
Przykładowe wyniki badania nasienia – prawidłowe parametry nasienia
Czas upłynnienia | <60 min |
Objętość | >=2 ml |
pH | >=7,2 |
Zapach | typowy kasztanów |
Kolor | białawy opalizujący |
Lepkość | prawidłowa |
Liczba plemników w 1 ml | >=20 mln |
Całkowita liczba plemników o prawidłowej budowie | >15% prawidłowych |
Żywotność | >75% |
Ruchliwość | >=50% typ a +b, lub >25% typ a |
Aglutynacja | nieobecna |
Liczba leukocytów | <=1 mln/ml |
Komórki spermatogenezy | <5 mln/ml |
Cynk całkowity | >2,4 mikromola |
Fruktoza całkowita | >13 mikromoli |
Normy, które powinno spełniać prawidłowe nasienie, ustaliła Światowa Organizacja Zdrowia (WHO). Opracowano je na podstawie analizy nasienia płodnych mężczyzn w wieku 31 (±5) lat, z ośmiu krajów na trzech kontynentach. Czas oczekiwania partnerek tych mężczyzn na dziecko wynosił ≤12 miesięcy.
Prawidłowe normy nasienia według WHO 2010
Objętość ejakulatu | ≥1,5 ml |
Całkowita liczba plemników w ejakulacie | ≥39 mln |
Koncentracja plemników (liczba plemników w 1 ml nasienia) | ≥15 mln/ml |
Ruchliwość (progresywne/nieprogresywne) | 40% |
Ruchliwość plemników typu D (nieruchome) | <60% |
Plemniki progresywne (A+B) | ≥32% |
Żywotność (procent plemników żywych) | ≥58% |
pH | ≥7,2 |
Morfologia plemników (procent prawidłowych form) | ≥4% |
Leukocyty test z preoksydazą | <1 mln |
Immunobeat test | <50% |
Fruktoza | ≥13 mmol/ejakulat |
Na podstawie „WHO laboratory manual for the Examination and processing of human semen, 2010”.