Badania – jakie, kiedy i dlaczego

BRONCHOSKOPIA

– to badanie endoskopowe tchawicy i oskrzeli.

Do wykonania bronchoskopii wykorzystuje się sztywną rurę o średnicy ok. 1 cm ze źródłem światła (bez światłowodu), przez którą lekarz ogląda badany odcinek. Jeżeli do badania stosuje się rurę giętką, o mniejszej średnicy i z układem optycznym – nazywamy je bronchofiberoskopią.

Badanie to umożliwia lekarzowi np. ocenę stanu tchawicy, płuc, oskrzeli, strun głosowych, a w razie konieczności – pobranie wycinków tkanki do badań laboratoryjnych i usunięcie ciała obcego z drzewa oskrzelowego. Badanie, trwające 15–30 minut, przeprowadza się w znieczuleniu powierzchniowym (inhalacja lub rozpylanie środka znieczulającego).

Zalecenia:

24 godziny przed badaniem nie należy palić. Trzeba być na czczo – co najmniej 6 godzin przed badaniem nie powinno się jeść i pić.

TOMOGRAFIA KOMPUTEROWA

– pozwala na dokładne zdiagnozowanie ośrodkowego układu nerwowego (mózgowia i rdzenia kręgowego), klatki piersiowej, narządów jamy brzusznej (m.in.: płuc, wątroby, trzustki, śledziony, żołądka, jelit, dróg żółciowych), a także układu kostno-stawowego.

Badanie polega na prześwietleniu badanego organu wiązką promieni rentgenowskich i przetworzeniu pomiarów przez komputer. Czasami, dla uzyskania wyraźniejszego obrazu, stosowane są środki cieniujące, tzw. kontrasty. Dawka promieniowania jest kilkakrotnie większa niż przy zdjęciu RTG, dlatego TK z reguły nie przeprowadza się u dzieci poniżej 10 roku życia, a u kobiet w okresie rozrodczym wyłącznie do 10 dnia od początku krwawienia. Podstawą skierowania na takie badania są widoczne lub podejrzewane, trudne do określenia, zmiany patologiczne. Kieruje się na takie badanie również w przypadkach, gdy inne badania (np. USG) jednoznacznie nie wskazały, jakie są przyczyny dolegliwości pacjenta.

Uwagi:

Badanie w nagłych wypadkach można przeprowadzić „z marszu”, ale na badanie planowane pacjent powinien zgłosić się na czczo. Ponieważ podczas badania, które może trwać do kilkudziesięciu minut (samo badanie – najwyżej kilkanaście, reszta, czasu to „obróbka” komputerowa), nie powinno się poruszać; u chorego w szczególnych przypadkach stosuje się znieczulenie ogólne.

REZONANS MAGNETYCZNY

– pozwala w najlepszy sposób ocenić struktury anatomiczne oraz ewentualne patologie różnych organów z dokładnością do kilku milimetrów.

Pacjent umieszczany jest w silnym statycznym polu magnetycznym, wewnątrz aparatu (w tzw. kapsule). Otrzymane dane zostają przetworzone, a wyniki (obrazy ciała we wszystkich przekrojach) badający śledzi na ekranie monitora. Są one także utrwalane w postaci zdjęć.

Badanie służy diagnostyce układu nerwowego: struktur wewnątrzczaszkowych (mózg) i kręgosłupa (kanał kręgowy); wykrywa wady wrodzone, guzy i zmiany zapalne, obrazuje też zmiany w tkankach miękkich kończyn (tkanki podskórne, mięśnie i stawy), służy również diagnostyce kości, serca, jamy brzusznej oraz miednicy, narządów rodnych u kobiet i gruczołu prostaty u mężczyzn. Temu badaniu nie można poddać pacjentów m.in. z: rozrusznikiem serca, implantem ślimakowym, endoprotezą, osób z opiłkami metalu w oku i z pooperacyjnymi metalowymi klipsami (np. na tętniakach w mózgowiu).

Jest jednym z najdroższych badań w radiologii, przy czym jest badaniem bardzo bezpiecznym, bowiem nie posługuje się promieniowaniem rentgenowskim, lecz wykorzystuje nieszkodliwe dla organizmu pole magnetyczne i fale radiowe. Badania, trwającego ok. pół godziny, nie stosuje się u osób z klaustrofobią i u kobiet w pierwszym trymestrze ciąży.

Zalecenia:

Co najmniej 6 godzin przed badaniem nie należy przyjmować pokarmów stałych. W przypadku badania jamy brzusznej wskazane jest wcześniejsze zastosowanie środków hamujących perystaltykę jelit. Do pomieszczenia w którym znajduje się aparat, nie wolno wchodzić z żadnymi metalowymi przedmiotami (np. klucze, breloczki itp.), gdyż mogą one spowodować uszkodzenie aparatu lub uraz pacjenta, i z kartami magnetycznymi (telefoniczne, bankomatowe) gdyż mogą ulec rozmagnesowaniu. I uwaga dla pań: w przypadku badania oczodołów należy zmyć makijaż, w którym znajdują się drobiny metali kolorowych.

EKG, czyli elektrokardiografia spoczynkowa

– umożliwia rejestrację kilkuminutowej pracy serca w stanie spoczynku, ocenę przewodnictwa elektrycznego (źródłem „mikroprądów” są komórki mięśnia sercowego), zaburzeń rytmu i ew. nieprawidłowości w ukrwieniu mięśnia sercowego, a także ocenia skuteczność pracy rozrusznika serca.

Uwagi:

Badanie trwa zwykle kilka minut, do jego wykonania nie ma żadnych przeciwwskazań i nie jest konieczne specjalne przygotowanie.

24-godzinny EKG metodą Holtera

– to rejestracja pracy serca w warunkach normalnej aktywności pacjenta w ciągu doby (badanie może być przedłużone do 48 godzin). Za pomocą przyklejonych do klatki piersiowej elektrod (tak jak przy EKG) zapis nagrywa się na taśmę magnetofonu, który pacjent nosi np. przypięty do paska od spodni.

Badanie pozwala m.in. na zdiagnozowanie zaburzeń rytmu, ocenę pracy rozrusznika i stwierdzenie niedokrwienia mięśnia sercowego.

Uwagi:

Podobnie jak w przypadku EKG nie ma ani przeciwwskazań do wykonania tego badania, ani nie jest wymagane specjalne przygotowanie.

PRÓBA WYSIŁKOWA

– stwarza możliwość oceny fizycznej wydolności organizmu, a przede wszystkim wydolności układu krążenia; zapis EKG przy zwiększonym wysiłku fizycznym powstaje na ergometrze podczas pedałowania na ćwiczebnym rowerze lub podczas biegu na ruchomej bieżni. Badanie służy też do oceny tzw. rezerwy wieńcowej (czasu pojawienia się niedotlenienia serca w warunkach zwiększonego zapotrzebowania na tlen).

Zalecenia:

Bezpośrednio przed próbą wysiłkową badany nie powinien palić papierosów, spożywać posiłku, pić mocnej kawy czy herbaty.

ANGIOKARDIOGRAFIA inaczej zwana koronarografią

– to inwazyjna metoda pozwalająca ocenić budowę i kształt jam serca i aorty oraz stopień i umiejscowienie zwężeń naczyń wieńcowych. Jest pomocna m.in. w ustaleniu przyczyny bólów w klatce piersiowej, a także w określeniu stopnia zaawansowania choroby serca w celu dalszej kwalifikacji do leczenia np. kardiochirurgicznego; określa również skuteczność leczenia po zabiegu plastyki wieńcowej.

Badanie polega na wprowadzeniu przez tętnicę (najczęściej udową) cewnika, przesuwającego się do jam serca i wychodzących z niego dużych naczyń krwionośnych. Ruchy cewnika badający obserwuje na ekranie monitora. Gdy koniec cewnika znajduje się w miejscu ujścia tętnicy wieńcowej, podaje się kontrast (w tym momencie pacjent może odczuwać uderzenie ciepła – rozchodzące się od głowy po całym ciele).

Przeciwwskazaniem do badania u kobiet jest ciąża. Badanie trwa kilkadziesiąt minut i jest wykonywane w znieczuleniu miejscowym.

Uwagi:

Każdy pacjent musi podpisać zgodę na badanie. Do badania trzeba rozebrać się całkowicie. W dniu wykonywania badania pacjent powinien być na czczo. Wskazane jest wygolenie pachwin.

SCYNTYGRAFIA, czyli izotopowe badanie serca i naczyń

Wskazaniem do wykonania badania jest choroba wieńcowa, nietypowe umiejscowienie zawału (niewidocznego w EKG), ocena stopnia uszkodzenia serca po zwale (martwica, blizna). Badanie stosowane jest również wtedy, kiedy są trudności diagnostyczne w objawach zawału mięśnia sercowego (kolejny zawał, blok odnogi i zmiany w poziomie enzymów diagnostycznych). Przeprowadza się je także w przypadkach pozakardiologicznych, np. w przewlekłym zapaleniu wątroby).

Badanie wykonuje się za pomocą gammakamer, współpracujących z komputerem. Zabieg, pozwalający ocenić czynności układu krwionośnego, polega na wprowadzeniu do krwiobiegu małych dawek izotopów promieniotwórczych, obserwowaniu ich gromadzenia się i przepływu przez serce oraz naczynia krwionośne. Czas trwania zabiegu jest różny w zależności od rodzaju badania:

• scyntygrafia perfuzyjna mięśnia sercowego – 2 dni (każdego dnia po ok. 40 min.),
• badanie pierwszego przejścia – 5 minut,
• scyntygrafia ognisk zawału mięśnia sercowego – 1,5 godziny,
• wentrikulografia izotopowa – ok. 30 minut,
• wenografia izotopowa – ok. 1 godziny,
• limfoscyntygrafia kończyn dolnych ok. 3 godzin.

Zalecenia:

Pacjenci przed badaniem powinni być na czczo, a po badaniu należy wypłukać z organizmu resztki izotopu poprzez wypicie 0,5–1 litra płynów obojętnych.

GASTROSKOPIA

– jest endoskopią (wziernikowaniem) górnego odcinka przewodu pokarmowego, czyli przełyku, żołądka i opuszki dwunastnicy.

Przez usta i przełyk pacjenta wprowadza się wziernik (fiberoskop o średnicy 7–12 mm) zbudowany w głównej mierze z włókien szklanych, tworzących światłowód. Wskazań do wykonania tego badania jest wiele, m.in.: podejrzenie żylaków przełyku, zaburzenia połykania, zgaga, owrzodzenie żołądka, zanikowe zapalenie żołądka, konieczność pobrania materiału biopsyjnego, wycięcia niedużych polipów.

Gastroskop pozwala też na ocenę dwunastnicy i brodawki Vatera (ujścia przewodów żółciowych i trzustkowych).

Uwagi:

Pacjenci z protezami zębowymi powinni je wyjąć z ust, wskazane jest także zdjęcie okularów. Badanie, trwające kilkanaście minut, wykonywane jest w miejscowym znieczuleniu. Przed badaniem należy powstrzymać się od jedzenia i picia przynajmniej przez 6 godzin.

ULTRASONOGRAFIA, czyli ultradźwiękowe USG

– w badaniu wykorzystuje się zjawiska ultradźwiękowe (odbijanie się wysłanych do wnętrza organizmu fal ultradźwiękowych od badanych tkanek). Sonda USG wysyła i odbiera dźwięk, przetwarzany przez układ elektroniczny. Badany narząd jest widoczny na ekranie monitora.

Podczas badania na skórze pacjenta rozprowadza się specjalny żel, by zlikwidować pęcherzyki powietrza między głowicą aparatu a skórą pacjenta, które mogą zaburzać obraz.

Badanie pozwala m.in. śledzić obraz i pracę narządów w czasie rzeczywistym, określić ew. patologie, wielkość narządów i głębokość ich położenia.

Najczęściej stosuje się w:

• pediatrii – przezciemiączkowe badanie mózgowia u noworodków i niemowląt oraz badanie stawów biodrowych
• ginekologii – m.in. kontrola przebiegu ciąży, badanie narządów rodnych i sutków
• kardiologii – ocena budowy serca i przepływu krwi
• endokrynologii – badanie gruczołów dokrewnych, tarczycy, jajników, jąder
• gastrologii (badanie wątroby, pęcherzyka żółciowego, trzustki, jelit, żołądka)
• nefrologii – badanie nerek, pęcherza moczowego, gruczołu krokowego
• ponadto do badania mięśni, ścięgien i stawów, naczyń obwodowych, węzłów chłonnych i do oceny ilości płynu w jamie opłucnej i jamie brzusznej.

Uwagi:

Badanie narządów powierzchownych nie wymaga żadnego przygotowania; badanie narządów jamy brzusznej powinno być wykonane na czczo, a pacjent przed badaniem nie powinien palić (połyka się wtedy powietrze). Badanie miednicy małej wykonuje się przy wypełnionym pęcherzu, dlatego pacjent na pół godziny przed badaniem powinien wypić 0,5–1 l płynu.

BADANIE PROKTOLOGICZNE

Jest badaniem odbytu palcem. Umożliwia ocenę odbytu, kanału odbytu i narządów sąsiadujących z odbytnicą, takich jak kość krzyżowa i guziczna, zachyłki otrzewnej, pętle jelita krętego i esica, u mężczyzn dno pęcherza moczowego, nasieniowody, pęcherzyki nasienne i tylna powierzchnia gruczołu krokowego; u kobiet – tylna powierzchnia macicy i górny odcinek pochwy.

Uwagi:

Badanie przeprowadza się w pozycji stojącej lub leżącej. Trwa kilka minut i nie trzeba się do niego specjalnie przygotowywać, poza tym, że przed badaniem trzeba doprowadzić do wypróżnienia. Można do tego celu użyć czopka glicerynowego, środków przeczyszczających lub specjalnych wlewek doodbytniczych, które można nabyć w aptece w specjalnych jednorazowych opakowaniach.

LAPAROSKOPIA

Badanie umożliwia wzrokową ocenę otrzewnej, wątroby, części pęcherzyka żółciowego, śledziony, narządów rodnych, przepony i innych narządów jamy brzusznej, położonych wewnątrzotrzewnowo. Służy również do pobierania materiału biopsyjnego do badania mikroskopowego.

Podczas operacji laparoskopowej (np. usunięcia pęcherzyka żółciowego, rozbicia złogów pęcherzyka żółciowego głowicą laserową, tamowania krwawienia) wykonuje się trzy drobne nacięcia skóry pacjenta. Przez jedno z nich wprowadza się kamerę telewizyjną, przez dwa pozostałe – narzędzia chirurgiczne. Chirurg obserwuje wnętrze jamy brzusznej i ruchy narzędzi na ekranie monitora.

Badanie wykonuje się w znieczuleniu ogólnym, a po badaniu pacjent pozostaje przez 24 godziny w łóżku.

Uwagi:

Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza w warunkach szpitalnych. Przed laparoskopią pacjent powinien mieć oznaczoną grupę krwi, zbadany układ krzepnięcia krwi i wykonane badanie EKG.

UROGRAFIA

– jest to radiologiczne badanie obrazujące drogi moczowe i czynność nerek przy użyciu kontrastu podanego dożylnie, a następnie wydalanego z moczem. Środek cieniujący wydzielając się przez nerki, wypełnia drogi wyprowadzające mocz: kielichy i miedniczki nerkowe, moczowody (przewody prowadzące mocz z nerek do pęcherza moczowego) oraz pęcherz moczowy, dzięki czemu na zdjęciach widać obraz dróg moczowych.

Za pomocą tego badania można określić dokładnie wielkość, kształt i położenie nerek i ocenić prawidłowość układu kielichowo-miedniczkowego. Badanie jest również pomocne w ustaleniu istnienia kamienia lub kamieni w układzie kielichowo-miedniczkowym lub w drogach moczowych. Badaniem tym można też ocenić skutki obecności kamienia lub kamieni w układzie moczowym. Za pomocą urografii można także stwierdzić istnienie torbieli lub guzów nerek. Na jej podstawie dokonuje się oceny pracy nerek i stopnia zalegania moczu w pęcherzu moczowym (np. w przypadku znacznego przerostu gruczołu krokowego).

Zalecenia:

Pacjent powinien być na czczo, a wieczorem w dniu poprzedzającym badanie należy doprowadzić do wypróżnienia (jeśli to konieczne przy pomocy lewatywy).

Badanie trwa zwykle około jednej godziny, ale np. w przypadku stwierdzenia bloku odpływu moczu badanie może się przedłużyć do kilku, a nawet kilkunastu godzin.

MAMMOGRAFIA

– mammografia (prześwietlenie piersi) jest badaniem rentgenowskim piersi stosowanym w celu wykrycia zmian nowotworowych. Wykrywa wczesne zmiany, niedające się wyczuć palcami.

Pierś umieszczana jest na małej podstawce i dociskana plastykową płytką od góry oraz boku, co pozwala uzyskać dwa obrazy. Obrazy powstają na kliszach rentgenowskich.

Takiemu badaniu powinny się poddawać kobiety między 40–50 rokiem życia, (nawet bez jakichkolwiek dolegliwości) przynajmniej raz na dwa lata, a starsze co roku. U kobiet poniżej 35 roku życia piersi bada się ultrasonografem.

Uwagi:

Nie jest wskazane używanie dezodorantu, talku, balsamu ani kremu w okolicy górnej połowy ciała. Należy przynieść zdjęcia z poprzedniego badania w celu porównania. Najbardziej odpowiednie jest wykonanie badania w kilka dni po miesiączce.

BADANIE DNA OKA

Badanie polega na oglądnięciu specjalnym aparatem soczewkowym wnętrza oka przez źrenicę. Na dnie oka położona jest siatkówka, bardzo gęsto pokryta drobnymi naczyniami krwionośnymi. Naczynia te nie różnią się od innych, np. w nerkach, sercu, mózgu. Wszystkie zmiany chorobowe występujące w naczyniach krwionośnych (m.in. miażdżyca, zmiany nadciśnieniowe, mikrozatory i tętniaki) występują także w naczyniach siatkówki. Ponieważ w oku najłatwiej je obejrzeć przez przezroczystą źrenicę, wykonuje się to badanie w celu uzyskania informacji o stanie wszystkich naczyń krwionośnych organizmu.

Uwagi:

Przed badaniem oczy zakrapiane są specjalnym lekiem rozszerzającym źrenicę.